Trong bối cảnh AI đang tái định hình mọi lĩnh vực, từ sản xuất, tài chính, y tế đến giáo dục, thực hiện Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, lĩnh vực bảo đảm tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản trị công - ngành kiểm toán đang tích cực triển khai đẩy mạnh ứng dụng AI trong công tác chuyên môn.
Phát biểu tại hội thảo quốc tế "Kiểm toán trong kỷ nguyên mới - Nâng cao năng lực kiểm toán với AI", Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước Bùi Quốc Dũng nhấn mạnh trí tuệ nhân tạo (AI) không thay thế kiểm toán viên, mà giúp họ mạnh mẽ hơn, chính xác hơn, sâu sắc hơn. Theo đó, AI và dữ liệu lớn (Big Data) không chỉ là công cụ, mà còn là cơ hội tái tạo tư duy nghề nghiệp, Kiểm toán viên có thể xử lý toàn bộ tập dữ liệu để phát hiện sai sót, gian lận và xu hướng bất thường. Cùng với đó, các thuật toán học máy, học sâu và xử lý ngôn ngữ tự nhiên giúp chuyển đổi những kho dữ liệu khổng lồ - từ văn bản, hợp đồng, báo cáo - thành thông tin có thể tra cứu, đối chiếu và phân tích được. Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước Bùi Quốc Dũng cho biết, với ứng dụng AI và kết nối dữ liệu, kiểm toán không còn dừng ở việc phát hiện hậu kiểm, mà có thể dự báo, cảnh báo sớm các rủi ro trong chi tiêu công - một chuyển dịch từ phản ứng sang chủ động. Hiện nhiều cơ quan kiểm toán tối cao trên thế giới đã dịch chuyển sang giám sát liên tục và tiên đoán rủi ro, kỹ thuật phân tích nguyên nhân, kết quả được áp dụng để đánh giá tác động chính sách thay vì chỉ nêu tương quan dữ liệu.
Cũng theo ông Dũng, thực tế cho thấy khối lượng và độ phức tạp của dữ liệu công tại Việt Nam đang dần vượt xa những phương pháp kiểm toán truyền thống. Kiểm toán Nhà nước đã xây dựng hệ sinh thái công nghệ kiểm toán, trong đó có 6 phần mềm ứng dụng AI và dữ liệu đang được triển khai: từ phân tích dữ liệu ngân sách, đánh giá rủi ro, kiểm tra giao dịch tài chính, đến giám sát đầu tư công và đánh giá chi tiêu xanh.
Theo ông Phan Ngọc Anh - Phó Tổng Giám đốc Dịch vụ Kiểm toán Deloitte Việt Nam và một số chuyên gia, việc ứng dụng AI áp dụng trong toàn bộ quy trình kiểm toán: từ lập kế hoạch, đánh giá rủi ro đến đưa ra kết luận kiểm toán. Song AI chỉ là công cụ hỗ trợ, người ký báo cáo vẫn phải chịu trách nhiệm cuối cùng. Điều quan trọng là ngay từ đầu kiểm soát được yếu tố rủi ro.
Về những thách thức khi triển khai AI trong lĩnh vực Kiểm toán, TS. Phạm Huy Thông, Phó Cục trưởng Cục Công nghệ thông tin - Kiểm toán Nhà nước cho biết vực kiểm toán hiện gặp 3 thách thức chính. Đó là: hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ; vấn đề bảo mật và chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan còn hạn chế; và tình trạng thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao. Để giải quyết vấn đề này, Kiểm toán Nhà nước đã trình dự án ứng dụng dữ liệu lớn và AI trong hoạt động kiểm toán giai đoạn 2026, tập trung đầu tư mạnh vào hạ tầng máy chủ, bảo mật và kết nối dữ liệu để đáp ứng việc triển khai AI tại hệ thống của Kiểm toán Nhà nước, ông Phạm Huy Thông cho biết. Cũng theo TS. Phạm Huy Thông, từ năm 2024, Kiểm toán Nhà nước đã điều chỉnh chiến lược, đẩy nhanh tốc độ ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào hoạt động chuyên môn. Đến 4/2025, Cục Công nghệ thông tin đã báo cáo Kiểm toán Nhà nước cho phép đưa sản phẩm thí điểm đầu tiên vào hoạt động, đánh dấu bước tiến mới trong quá trình chuyển đổi số toàn ngành.
Bình luận