Nằm cách thành phố Bắc Ninh khoảng 22km và cách trung tâm Hà Nội khoảng 35km, làng nghề đúc đồng Đại Bái xưa kia có tên nôm là làng Văn Lãng (làng Bưởi Nồi) thuộc xã Đại Bái, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh. Ngôi làng nằm trên dải đất cao của bờ sông Bái Giang, nổi tiếng với câu ca dao: “Muốn ăn cơm trắng, cá trôi/Thì về làng Bưởi đánh nồi với anh/Muốn ăn cơm trắng cá ngần/Thì về làng Bưởi cầm cân buôn đồng”.

Đại Bái có lịch sử từ lâu đời. Thời kỳ Đông Sơn, để phục vụ sản xuất nông nghiệp và đời sống sinh hoạt, người dân nơi đây đã biết gò, đúc đồ đồng: rìu, đục, dao găm, bình, muôi… Đến đầu thế kỳ XI, với sự chỉ dẫn của Tổ nghề Nguyễn Công Truyền, Đại Bái phát triển thành một trung tâm đúc đồng thịnh vượng, buôn bán tấp nập, nổi tiếng cả nước. 

Trải qua thời gian, làng nghề Đại Bái ngày một phát triển, người dân dần tổ chức sản xuất chuyên môn hóa sản phẩm, thành lập các phường sản xuất theo từng xóm, mỗi xóm sản xuất một mặt hàng riêng, chẳng hạn như: xóm Sông thì chuyên làm đồ thờ, xóm Tây chuyên làm chiêng, cồng, mâm, xóm Giữa thì chuyên làm xiêu, niêu còn xóm Ngoài thì chuyên làm nồi…

Kỹ thuật luyện đồng, pha chế đồng của nghệ nhân làng nghề Đại Bái đạt tới độ chuyên sâu, mang bí quyết riêng. Qua bàn tay khéo léo và óc sáng tạo, từ khâu làm khuôn mẫu, kỹ thuật đúc, phôi, tỉ mẩn trong từng nét chạm, tạo ra những sản phẩm tinh xảo được đánh giá cao.

Chị Nguyễn Thị Huyền, chủ cơ sở Tranh đồng Quang Hưng cho biết:“việc chạm trổ các sản phẩm đồ thờ sẽ có 2 mức độ chạm trổ tinh xảo nhất là chạm trổ đồng tam khí và đồng ngũ sắc. Với chạm trổ đồng ngũ sắc, các màu sắc được bổ sung bao gồm: trắng, xám, vàng, xanh kết hợp với màu đồng nguyên bản (5 màu – ngũ sắc) tạo ra loại sản phẩm đồng cao cấp là đồng ngũ sắc có giá trị cao. Với bộ tam khí cũng được chế tác tương tự nhưng chỉ bổ sung cho đủ 3 màu, ít hơn 2 màu so với đồng ngũ sắc”.

Hiện nay, để đáp ứng nhu cầu của thị trường, người dân trong làng đã sản xuất đa dạng hóa các sản phẩm như: tranh nghệ thuật, trống đồng, các đồ thờ tự trong gia đình (hoành phi, câu đối, đỉnh đồng, lư hương)… Cùng với đó, việc mở rộng thị trường cũng được quan tâm, các sản phẩm của Đại Bái không còn bó hẹp quanh làng nghề mà đã được du khách trong nước và quốc tế biết đến thông qua các cửa hàng đại diện, website quảng bá sản phẩm của làng nghề.

Với khát vọng, hoài bão của người dân làng nghề, nội lực từ chính đôi bàn tay khéo léo, đức tính cần cù, sáng tạo của những người thợ đúc đồng nơi đây đã và đang góp phần tạo dựng cho nghề truyền thống của quê hương ngày càng khởi sắc. Đại Bái ngày nay vừa là làng nghề truyền thống tiêu biểu trong cả nước, vừa là điểm đến của những du khách muốn tìm hiểu về văn hóa, lịch sử của Việt Nam.

Nguyễn Văn Hải - Hà Trọng Sức