Tiếng chuông chùa ngân vang trong sương sớm, bước chân hành hương hòa với tiếng thông reo... Trải qua hàng thế kỷ, Yên Tử không chỉ là đất Tổ của Thiền phái Trúc Lâm mà còn là minh chứng sống động cho sự giao hòa giữa đạo và đời, giữa con người và thiên nhiên. Vẫn còn đó những con đường băng dưới tán rừng thông và cây xích tùng trên dưới 700 tuổi; những ngôi chùa cổ kính như Chùa Lân, Giải oan, Hoa Yên, Một Mái, …nơi đặt dấu chân của Phật hoàng Trần Nhân Tông trong hành trình tu hành và khai sáng Thiền phái Trúc Lâm, dòng thiền mang đậm tinh thần nhập thế.
"Tôi lần đầu tiên lên đây, năm nay tôi 82 tuổi rồi. Tôi thấy khu vực này thật là kỳ vĩ, hoành tráng. Từ lâu tôi đã nghe tới di tích quốc gia này mang tính của Phật giáo, tâm linh của người Việt Nam. Đây là nơi có thể mang lại sự bình an trong tâm tưởng cho rất nhiều người Việt".
"Đây là lần đầu tiên mình đến Yên Tử, đi bộ, không dùng cáp treo. Đây là một trong những nơi đẹp nhất mình từng đi, cảnh đẹp tuyệt vời, rất linh thiêng".
Với độ cao hơn 1.000 mét so với mực nước biển, Yên Tử không chỉ là một danh lam thắng cảnh nổi tiếng của Quảng Ninh mà còn là trung tâm Phật giáo lớn bậc nhất của Việt Nam. Sử kể rằng, sau hai lần đánh bại giặc Nguyên - Mông, năm 1299, vua Trần Nhân Tông nhường ngôi cho con và lên Yên Tử tu hành. Tại đây, ông chắt lọc, kế thừa tinh hoa của các Thiền phái Tỳ Ni Đa Lưu Chi, Vô Ngôn Thông và Thảo Đường để khai sinh ra Thiền phái Trúc Lâm, dòng Thiền mang bản sắc riêng của người Việt.
Khác với tinh thần “xuất thế” thường thấy, Trúc Lâm Thiền phái mang tư tưởng “nhập thế” tích cực. Đó là sự gắn bó chặt chẽ giữa Đạo với Đời, Đời với Đạo, Đạo phải sống giữa Đời, Đạo phải gần dân, giúp dân, đem giáo lý nhà Phật gắn với công cuộc dựng nước và giữ nước. Tuyên ngôn nhập thế của Phật Hoàng Trần Nhân Tông được thể hiện rõ trong tác phẩm kinh điển “Cư trần lạc đạo phú” của Ngài, rằng “Dựng cầu đò, dồi chiền tháp/Ngoại trang nghiêm sự tướng hãy tu”, nghĩa là Đời và Đạo luôn hoà quện với nhau, xây dựng cuộc sống tốt đẹp cho con người nơi trần thế bằng những việc làm thiết thục mới là mục tiêu tối tượng của cả Đạo và Đời. Cả cuộc đời và sự nghiệp của Phật hoàng là minh chứng sống động cho ý chí hiện thực hoá lý tưởng đó.
Thượng toạ Thích Đạo Hiển, Phó Trưởng ban kiêm Chánh thư ký Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Quảng Ninh cho rằng: “Phật giáo Trúc Lâm gọi là nền Phật giáo nhập thế hay còn gọi là Cư trần Lạc đạo – nghĩa ở đời vui với đạo, hay còn gọi từ khác là hoà quang đồng trần. Hoà cái ánh sáng trí tuệ chính trong cuộc đời bụi bặm này. Đạo Phật chỉ toả hương thơm ngát khi đi vào lòng dân để làm đẹp cho cuộc sống của nhân dân. Mọi người phải ý tứ vào giáo lý của Phật dạy, sống tốt đời, đẹp đạo, vươn lên trong cuộc đời này. Cao hơn nữa là mang lại lợi ích cho cả dân tộc, cộng đồng xã hội này. Cái đấy đích thị là giá trị nhập thế của Phật giáo Trúc Lâm”
Với tư tưởng nhập thế tích cực, Phật Hoàng Trần Nhân Tông cũng như nhiều vị vua, hoàng tộc và cư sỹ thời Trần ngày thường chăm chỉ tu tập nhưng khi đất nước có ngoại xâm lại sẵn sàng mặc giáp, lên ngựa xung trận bảo vệ bờ cõi. Không chỉ là cuộc chiến gươm đao để phân thắng bại mà các vị vua, hoàng tộc, cư sỹ, tăng ni và đặc biệt là Phật hoàng Trần Nhân Tông, bằng sự nhân văn, bao dung của nhà Phật luôn nỗ lực trong việc hoá giải mâu thuẫn, góp phần giữ hoà bình, ngăn chặn nguy cơ chiến tranh.
Nhà nghiên cứu lịch sử Dương Trung Quốc nhận định: "Chúng ta không ngạc nhiên tại sao Phật hoàng lại chọn Yên Tử. Ngài từ bỏ ngai vàng, giao cho thế hệ kế tục để lên núi cao, với tầm nhìn rộng. Tuy tu hành nhưng là hướng tới trách nhiệm với quốc gia dân tộc và cộng đồng. Ngài coi tất cả là một, là sứ mệnh thiêng liêng của mình. Vì thế Yên Tử là 1 vùng đất thiêng, mọi sự nhìn nhận ấy của Ngài đều đặt lợi ích quốc gia dân tộc và đạo Phật của mình lên cao nhất".
Việc UNESCO ghi danh Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử, Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc là Di sản thế giới không chỉ là niềm tự hào mà còn đặt ra yêu cầu bảo tồn đi đôi với phát huy. Với Yên Tử, điều ấy đã và đang được hiện thực hóa bằng chính sự kết hợp giữa bảo tồn bền vững, khai thác có trách nhiệm và lan tỏa giá trị văn hóa đặc hữu của Phật giáo Trúc Lâm đến bạn bè quốc tế. Hơn 700 năm sau, tinh thần ấy vẫn còn nguyên vẹn. Nhưng Yên Tử không ngủ yên trong di sản. Trong nhiều năm qua, Quảng Ninh và các địa phương đã không ngừng đầu tư, bảo tồn và phát huy giá trị khu di tích. Không gian văn hóa Trúc Lâm được tái hiện bằng những chương trình nghệ thuật thực cảnh; tuyến cáp treo được nâng cấp, số hóa di sản được thúc đẩy mạnh mẽ. Làng hành hương, hệ thống lưu trú, sản phẩm du lịch tâm linh, trải nghiệm Phật giáo cũng được hình thành để Yên Tử vừa giữ được hồn xưa vừa hội nhập thời...
GS.TSKH Vũ Minh Giang, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia đánh giá: "Phật hoàng Trần Nhân Tông là người thống nhất các thiền phái khác nhau thành thiền phái Trúc Lâm, tạo ra bệ đỡ tư tưởng cho triều đình cũng như toàn đất nước. Phật giáo muốn lan truyền tư tưởng hòa đồng nhân ái, cứu độ chúng sinh và sự thống nhất này có chữ dũng, chất anh hùng, giúp cho giá trị đạo đức được củng cố và phát triển tư tưởng xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc. Phật giáo Trúc Lâm làm được điều đó".
Vùng đất Yên Tử mang nhiều giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể của một giai đoạn đặc sắc trong lịch sử dụng nước và giữ nước của dân tộc Việt. Phát huy giá trị di sản không chỉ để mời đón khách du lịch mà quan trọng hơn là đánh thức niềm tự hào, nuôi dưỡng bản sắc để chúng ta có thêm động lực gìn giữ và lan tỏa hồn cốt non thiêng cũng những giá trị tinh thần của Thiền phái Trúc Lâm giữa dòng chảy hiện đại./.
Bùi Tiến Cường/VOV Đông Bắc
Bình luận