Nhắc đến Ấn Độ, có lẽ chúng ta sẽ nghĩ ngay tới những công trình kiến trúc kỳ vĩ như Taj Mahal hay nền ẩm thực đặc biệt với đậm đà các loại gia vị khác nhau. Thế nhưng, có lẽ ít ai biết rằng, quốc gia này còn sở hữu một kho báu văn hóa độc đáo. Đó là những món đồ chơi gỗ thủ công đầy màu sắc, được sản xuất tại Channapatna – một thị trấn nhỏ tại miền nam Ấn độ. Nghệ thuật chế tác đồ chơi gỗ ở đây đã có lịch sử hơn 300 năm, và là một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của nhiều người dân Ấn Độ, cả trẻ nhỏ và người trưởng thành.
Thị trấn Channapatna từ lâu đã được mệnh danh là "Thị trấn đồ chơi" của Ấn Độ. Nghề làm đồ chơi gỗ tại đây xuất hiện từ thế kỷ 18, dưới thời trị vì của Tipu Sultan – người đã khuyến khích các nghệ nhân học hỏi kỹ thuật sơn mài từ Ba Tư và áp dụng vào việc chế tác đồ chơi gỗ. Đồ chơi Channapatna rất được ưa chuộng vì thiết kế đáng yêu, màu sắc rực rỡ, an toàn và thân thiện với môi trường, chủ yếu là những con giống nhỏ xinh, mô hình trưng bày, hay các loại đồ chơi thông minh cho trẻ nhỏ.Trong chuyến thăm tới New Delhi vào năm 2010, cựu Đệ nhất phu nhân Hoa Kỳ Michelle Obama đã mua những món đồ chơi này. Còn năm 2017, Hoàng tử Bhutan khi đó mới một tuổi rưỡi cũng đã được tặng một bộ đồ chơi Channapatna.
Trải qua hàng trăm năm, đồ chơi Channapatna đã trở thành biểu tượng văn hóa của vùng Karnataka tại Ấn Độ, và là niềm tự hào của các thế hệ nghệ nhân. Để tạo ra một món đồ chơi gỗ hoàn chỉnh, các nghệ nhân phải trải qua rất nhiều công đoạn tỉ mỉ, từ khâu chọn gỗ, chạm khắc, sơn mài cho đến đánh bóng. Trước đây, mọi các công đoạn này đều được thực hiện thủ công bằng tay. Ngày nay, với sự hỗ trợ của các công cụ hiện đại, công việc của các nghệ nhân đã nhẹ nhàng hơn phần nào, năng suất cũng tăng lên đáng kể. Dù vậy, điều làm nên giá trị của đồ chơi Channapatna vẫn là sự khéo léo, tỉ mỉ trong từng chi tiết, và yếu tố thủ công vẫn là linh hồn của mỗi sản phẩm. Chị Rupa, một nghệ nhân làm đồ chơi tại xưởng, bày tỏ niềm đam mê với nghề: "Việc làm đồ chơi từ gỗ sẵn có trong xưởng mang lại cho tôi niềm vui và sự mãn nguyện. Tôi cảm thấy hạnh phúc khi nhìn thấy nụ cười của những đứa trẻ khi cầm trên tay những món đồ chơi do mình làm ra."
Điểm đặc biệt của đồ chơi gỗ được sản xuất tại Channapatna nằm ở nguyên liệu chính, là loại gỗ ngà voi bản địa. Đây là loại gỗ mềm, chống mối mọt tốt, có đặc tính vượt trội về độ bền và khả năng chế tác. Bên cạnh đó, quy trình nhuộm màu cũng hoàn toàn sử dụng các loại phẩm màu chiết xuất từ thực vật như nghệ, chàm, lá cây và hoa. Do đó, đồ chơi sản xuất ở Channapatna luôn có màu sắc tươi sáng, bắt mắt cùng độ bền đáng nể. Ông Venkatesh, chủ một xưởng sản xuất đồ chơi lâu đời tại thị trấn Channapatna, chia sẻ: "Khi chúng tôi sấy khô gỗ ngà voi đúng cách và phủ sơn mài cùng thuốc nhuộm từ thực vật, những món đồ chơi có thể giữ nguyên vẻ đẹp qua nhiều thế kỷ. Đó là điểm đặc biệt mà không loại gỗ nào có được."
Tuy nhiên, nghề làm đồ chơi Channapatna cũng đang đứng trước những thách thức không nhỏ. Hiện có khoảng 2.500 nghệ nhân tại Channapatna vẫn đang theo đuổi nghề thủ công này. Thế nhưng, sự xuất hiện của đồ chơi nhựa giá rẻ nhập khẩu và các sản phẩm sản xuất hàng loạt khác đã khiến đồ chơi Channapatna mất dần chỗ đứng trên thị trường. Ông Venkatesh, nghệ nhân tại thị trấn Channapatna lo ngại rằng, do thu nhập không ổn định, ngày càng nhiều nghệ nhân trẻ không còn thiết tha với nghề truyền thống. "Đồ chơi Chan-na-pat-na sẽ dần biến mất nếu không có các biện pháp hỗ trợ kịp thời. Trước đây, các lớp đào tạo nghề do chính phủ và chính quyền bang tổ chức đã giúp đào tạo nhiều nghệ nhân mới. Nhưng giờ đây, những lớp học như vậy không còn nữa. Người trẻ thường chọn làm công việc khác, thậm chí là làm bảo vệ, để có lương ổn định, thay vì mạo hiểm theo đuổi nghề thủ công."
Sự thiếu hụt lớp nghệ nhân trẻ kế cận đang khiến nghề làm đồ chơi ở Channapatna đứng trước nguy cơ bị mai một. Dù vậy, những nghệ nhân còn lại ở Channapatna vẫn đang miệt mài, cố gắng gìn giữ và phát huy nghề truyền thống của mình. Một số xưởng sản xuất đã bắt đầu áp dụng công nghệ mới để tăng năng suất, nhưng vẫn duy trì phương pháp thủ công trong một số khâu quan trọng, nhằm bảo tồn những giá trị văn hóa cốt lõi.
Không đơn thuần chỉ là một nghề thủ công, nghệ thuật chế tác đồ chơi Channapatna còn là niềm tự hào văn hóa của người dân Karnataka. Để bảo tồn và phát huy giá trị của di sản này, sự hỗ trợ từ chính phủ, cộng đồng và những người yêu văn hóa là điều cần thiết. Bởi lẽ, mỗi món đồ chơi Channapatna không chỉ là sản phẩm của đôi bàn tay khéo léo, mà còn là biểu tượng của sự sáng tạo và đam mê nghệ thuật của người Ấn Độ./.
Thảo Mi - Hà My
Bình luận