Mới đây, Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) đã công bố kết quả khảo sát toàn quốc về dân số và nguồn nhân lực năm 2024-2025, cho thấy, các chính sách dân số của Việt Nam trong thời gian qua chủ yếu tập trung kiểm soát tốc độ gia tăng dân số và điều chỉnh cơ cấu dân số, song xu hướng này không còn phù hợp với giai đoạn hiện nay. Do đó, chính sách dân số trong giai đoạn mới được khuyến nghị gắn với các công cụ kinh tế-xã hội như thuế, tín dụng, ưu đãi nhà ở, phúc lợi và điều kiện làm việc. Chuyển trọng tâm từ số lượng sang chất lượng nguồn nhân lực, đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế hiện đại. PV Đài TNVN phỏng vấn GS.TS Giang Thanh Long-giảng viên cao cấp trường Kinh tế và quản lý công-ĐH Kinh tế quốc dân.

1.Thưa ông, kết quả khảo sát vừa công bố cho thấy, mức sinh đang có xu hướng thấp, có xu hướng người trẻ độc thân, không lập gia đình, không sinh con nhiều hơn, đặc biệt ở các đô thị. Những yếu tố này đã và đang tác động ra sao đến phát triển kinh tế-xã hội của nước ta?

GS.TS Giang Thanh Long: Thứ nhất là về dân số và lao động. Nếu như tình trạng này vẫn tiếp diễn thì già hóa dân số diễn ra nhanh hơn. Nếu như nó càng ngày càng lan rộng, đặc biệt là khi chúng ta có mức sinh càng ngày càng thấp đi, điều này tác động đến quy mô dân số trong độ tuổi lao động và trong tương lai. Cũng như các quốc gia trong khu vực, nếu vấn đề này được duy trì và diễn ra một cách sâu rộng thì nó dẫn đến thiếu hụt lao động tương lai không xa và đặc biệt là những nơi mà người ta cần có lao động để có thể phát triển công nghiệp và dịch vụ thì như vậy sẽ đối mặt với tình trạng giống như Hàn Quốc, Nhật Bản hiện hành.

Thứ hai là tác động đến tăng trưởng kinh tế. điều này cho thấy rất rõ, vì khi lực lượng lao động bị thu hẹp lại rất nhanh, ngay cả khi số hóa hoặc cải thiện thông qua hệ thống liên quan đến công nghệ thì dù góc độ nào đó thì người ta vẫn thấy rằng, việc cải thiện năng suất lao động sẽ không nhanh như chúng ta mong muốn. Khi dân số già nhanh thì nhu cầu tiêu dùng cũng sẽ thay đổi. Ví dụ như người độc thân trong gia đình thì thông thường chi tiêu của họ khác những người có gia đình. Vì lý do đó thì các vấn đề liên quan đến chi tiêu trong nền kinh tế sẽ thay đổi một cách căn cơ. Ngoài ra thì việc mà chúng ta mong muốn duy trì được động lực từ cơ cấu dân số vàng hiện có không còn nhiều như trước mà đã nhanh chóng biến mất.

2.Khuyến nghị được đưa ra là chính sách dân số cần chuyển từ kiểm soát cứng nhắc sang "van điều tiết linh hoạt" dựa trên các công cụ kinh tế, xã hội như thuế, tài chính, ưu đãi nhà ở, phúc lợi và dịch vụ xã hội, nhằm bảo đảm quyền tự quyết của người dân nhưng vẫn duy trì được mức sinh thay thế. Ông có suy nghĩ gì về giải pháp này?

GS.TS Giang Thanh Long: Thứ nhất, khi chúng ta đã có van điều tiết linh hoạt, chúng ta dùng các chính sách ưu đãi thuế hỗ trợ tài chính cho hộ gia đình có con nhỏ, hỗ trợ nhà ở, dịch vụ trông trẻ, nghỉ thai sản thì thêm thời gian cũng như mức hưởng thì rõ ràng sẽ điều chỉnh hành vi sinh sản. Tiếp đến là việc này cũng giúp chúng ta phân vùng chính sách. Bởi vì ở đô thị thì có mức sinh thấp, trong khi đó vùng núi vùng nghèo có mức sinh cao, với việc điều tiết một cách linh hoạt các chính sách này sẽ giúp chúng ta hỗ trợ để nâng cao mức sinh ở khu vực đô thị.

Tôi cho rằng về mặt kinh tế sẽ có hiệu ứng kép bởi vì thứ nhất là khi mà chúng ta khuyến sinh thì đảm bảo gắn liền với nhu cầu của nền kinh tế không chỉ trong ngắn hạn dài hạn. Ví dụ như  Nhà nước hỗ trợ chi phí nuôi con dẫn đến giảm thuế thì hộ gia đình có khả năng tăng thêm chi tiêu. Tiếp đến đầu tư cho phúc lợi xã hội thì trở thành động lực tăng trưởng và điều này đã được minh chứng rồi. Rất nhiểu tổ chức quốc tế nói rằng, đầu tư cho con trẻ, đầu tư chăm sóc người già để thúc đẩy khuyến sinh cũng là một trong những hình thức đầu tư về an sinh xã hội. Tổ chức Lao động quốc tế, hay Ngân hàng thế giới và quỹ Dân số của Liên Hợp Quốc đều minh chứng, rất nhiều các nước đã đầu tư vào an sinh xã hội thì sẽ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tạo việc làm, đặc biệt là việc làm ở các khu vực dịch vụ phục vụ cho dân số và cuối cùng là kích thích tăng trưởng thông qua tăng năng suất. Bởi vì khi chúng ta có chính sách thân thiện với gia đình thì lập tức là người lao động trẻ thì  tập trung vào vấn đề liên quan đến chuyên môn, có điều kiện để nâng cao tay nghề, nâng cao trình độ kiến thức để có thể tác động làm thay đổi năng suất.

3.Coi chính sách dân số như công cụ phát triển kinh tế, ông có khuyến nghị gì cho giai đoạn tới, khi mà Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, từ sản xuất đơn giản sang chế tạo phức tạp, từ gia công sang nghiên cứu-phát triển?

Khi chúng ta đã coi dân số như là công cụ phát triển kinh tế thì thứ nhất là các chính sách dân số phải gắn chặt các chính sách liên quan phát triển nguồn nhân lực. Vậy mà chúng ta chuyển một cách căn cơ là từ vấn đề quy mô sang vấn đề là chất lượng dân số và như vậy là chúng ta cần phải có sự đồng bộ trong các chính sách liên quan đến ngoài việc tạo ra nguồn lực thì phải tạo việc làm rồi vì liên quan đến vấn đề chính sách giáo dục y tế an sinh xã hội những cái đấy nó kết hợp với nhau rất chặt chẽ.

Thứ hai, tức là nữa là phải khẳng định rằng là chính sách đấy nó phải đi theo vòng đời một con người và sự chuẩn bị đấy thì nó không chỉ là vấn đề liên quan đến việc tạo việc làm từ lúc trẻ mà chính tạo việc làm cho lúc trẻ tốt thì như vậy là chúng ta tiếp tục phát huy được người cao tuổi, đồng thời giảm được rất nhiều các chi phí liên quan. Ví dụ như ở Mỹ hoặc một số quốc gai trong OECD đã làm, giả sử như bây giờ mà chúng ta bỏ một đồng ra làm y tế dự phòng để đảm bảo rằng người dân người ta có thể tránh bệnh mãn tính thì như vậy là có thể tiết kiệm được 3 đô la trong việc chữa trị. Như vậy đấy chính là đầu tư mang lại hiệu quả rất tốt.

Cuối cùng là gì trong bối cảnh hiện nay, cuộc cách mạng công nghệ chuyển đổi số thì chắc chắn là việc nâng cao năng lực của toàn dân là điều rất quan trọng, không chỉ người dân bởi hiện nay có thể là trong tương lai.

Chính vì lý do đó thì chúng ta cần phải có chính sách chiến lược đủ như là học tập trọn đời,  tổ chức chương trình đào tạo để làm sao để người dân thích hợp hơn thích ứng hơn những sự thay đổi về nền kinh tế số và từ đó nâng cao chất lượng. Tôi cho rằng là cái chính sách dân số và chính sách phát triển nguồn nhân lực chất nó giống như là 2 bánh răng của một cái động cơ nó ăn khớp với nhau thì lúc đấy sẽ vận hành tốt được toàn bộ hệ thống không thì rất khó để chúng ta là chuyển từ chính sách dân số sang chính sách nguồn nhân lực và từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế

Xin trân trọng cảm ơn GS.TS Giang Thanh Long!

(Anh Tú/VOV1)