Nhà ở xã hội - một chủ trương đầy tính nhân văn, giúp người thu nhập thấp đến gần hơn giấc mơ an cư.

Mục tiêu 1 triệu căn nhà ở xã hội đến năm 2030 – có thể thay đổi cuộc sống của hàng triệu người thu nhập thấp.

Cánh cửa cơ hội mở ra cho những người thu nhập dưới 20 triệu đồng/tháng, chưa có nhà hoặc chỉ đang sống trong không gian chật hẹp dưới 15m²/người.

696 dự án đang đồng loạt triển khai trên khắp các tỉnh, thành; 128.600 căn đã hoàn thiện

Và chỉ từ đầu năm đến nay: 62.000 căn nhà mới tiếp tục được hoàn thành.

Những con số đang tăng lên từng ngày – thắp lên niềm hy vọng cho những người vẫn đang mong mỏi một nơi an cư.

Dù ưu việt như vậy, song thực tế, người thu nhập thấp vẫn rất khó tiếp cận được các dự án nhà ở xã hội. Đôi khi cái sự “khó” ấy lại đến từ những yếu tố khó lường khiến người mua nhà không kịp “trở tay”. Như trường hợp vợ chồng chị Thanh mà chúng tôi đã đề cập trong bài đầu.

Gánh nặng thủ tục, hồ sơ giấy tờ chỉ là 1 trong rất nhiều những “rào cản” khiến hành trình của người thu nhập thấp chạm vào giấc mơ càng trở nên gian nan. Tuy nhiên, theo luật sư Nguyễn Văn Chiến, Đại biểu Quốc hội khóa XIV, Nguyên Chủ nhiệm Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội: những điểm nghẽn như thế này hoàn toàn có thể tháo gỡ. Vấn đề nằm ở mức độ chủ động và tinh thần vào cuộc thực sự của các cơ quan liên quan, coi đây là trách nhiệm chung chứ không của riêng ai. "Để xác nhận thu nhập của người lao động cần phải có sự phối hợp để thống nhất ban hành văn bản liên ngành để thống nhất thẩm quyền và mẫu biểu thực hiện trong toàn quốc, cũng như hướng dẫn cho phù hợp với quy định của pháp luật đã được đề cập tại Nghị định số 261 sửa đổi - liên quan đến thẩm quyền của công an xã".

Cùng với những vướng mắc về thủ tục, tình trạng trung gian nở rộ trong tiếp cận nhà ở xã hội đang khiến chính sách bị bẻ cong, méo mó, gây bức xúc trong xã hội.

Chuyên gia kinh tế Nguyễn Thường Lạng cho rằng chính sự chênh lệch giá quá lớn so với thị trường, cộng với quy định về tiêu chuẩn đối tượng và mục đích sử dụng chưa thật rõ, đã tạo ra tâm lý “tranh mua”, dẫn đến lách luật, mua đi bán lại kiếm chênh lệch. "Phải có một thống kê đầy đủ nhu cầu thực sự của người thiếu nhà, muốn mua nhà. Đội ngũ thực hiện điều này phải thực sự chặt chẽ vì nếu không sẽ sợ trách nhiệm, người này mượn tên người khác, mua xong bán đi để kiếm hàng tỷ đồng, rồi lại lấy tiền đó đi thuê nhà. Cần phải minh bạch từ đầu về quy trình, tiêu chuẩn, đặc biệt phải có cam kết mua để ở; còn người mua không để ở thì xếp loại riêng, vì luật của mình không cấm mua để bán. Luật pháp quy định không rõ nên mới gây ra tình trạng lộn xộn, méo mó, khiến chủ trương tốt nhưng thực thi không đầy đủ". 

Cũng theo các chuyên gia, tiêu chí xác định đúng đối tượng còn thiếu rõ ràng, khiến trung gian dễ “trà trộn” vào. Chủ đầu tư muốn bán nhanh và bù đắp khoảng chênh lệch lớn giữa giá nhà ở xã hội và giá nhà ở thương mại lại dựa vào các nhóm này để xử lý hồ sơ, góp phần duy trì tầng lớp môi giới không chính thức.

Ông Nguyễn Minh Phong - Chuyên gia kinh tế phân tích: "Điều quan trọng nhất là các tiêu chí tiếp cận phải rất rõ ràng, đồng thời điều kiện tiếp cận rất rộng, mở, công khai, không cần phức tạp, không cần phải thông qua ai mới tiếp cận được. Cứ đúng đối tượng là có quyền tiếp cận. Thứ hai, việc thực hiện các chính sách phân loại, bình chọn và chấm điểm phải thật là rõ ràng, công khai, minh bạch để không còn mối quan hệ "ngoại giao" hoặc tù mù. Và cần công khai thông tin, minh bạch, giám sát, và các sai phạm đều phải có chế tài". 

Điều quan trọng nhất, theo các chuyên gia là việc thực thi chính sách. Chỉ khi cơ quan quản lý chủ động hơn trong việc chuẩn hóa quy trình, thống nhất mẫu biểu và thẩm quyền xác nhận, đặc biệt là khâu “hậu kiểm” – giám sát chặt chẽ sau xét duyệt, thì các kẽ hở về trung gian, chuyển nhượng sai mục đích mới được bịt lại.

Ông Nguyễn Văn Đính, Phó Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam cho rằng: "Nhà ở xã hội hiện có nhiều ưu đãi nên giá thấp hơn thị trường, lại được phép chuyển thành nhà thương mại sau 5 năm. Chính cơ chế này khiến nhiều người tìm mọi cách để mua, kể cả khi không có nhu cầu thực sự. Trong khi đó, quy định hậu kiểm gần như chưa có: chỉ cần vượt qua khâu tiền kiểm là người mua mặc nhiên sở hữu, không bị kiểm tra việc sử dụng sau đó. Điều này dẫn tới tình trạng mua để cho thuê, cho mượn, hoặc bán lại kiếm chênh lệch. Vì vậy, cần xây dựng cơ chế hậu kiểm chặt chẽ, kiểm tra định kỳ xem người mua có sử dụng đúng mục đích, đúng đối tượng, đúng nhu cầu hay không; đồng thời bổ sung chế tài đủ mạnh để xử lý các trường hợp vi phạm, qua đó ngăn ngừa việc lợi dụng chính sách".

Thủ tướng Phạm Minh Chính yêu cầu các bộ, ngành và địa phương khẩn trương tháo gỡ vướng mắc, xử lý hành vi môi giới trái phép, lừa đảo chiếm đoạt tài sản trong mua bán nhà ở xã hội. Thủ tướng nhấn mạnh trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp — những người “gần dân, sát dân, vì dân” — và yêu cầu tập trung thực hiện “5 bảo đảm”: "Bảo đảm chấn chỉnh kịp thời, tăng cường kỷ cương, minh bạch trong quy trình xét duyệt, mua - bán, cho thuê, thuê mua nhà ở xã hội; Bảo đảm thanh tra, kiểm tra, phòng, ngừa tiêu cực, lợi dụng chính sách để trục lợi, làm sai lệch mục tiêu nhân văn của chính sách;  Bảo đảm công bằng, đúng đối tượng, đúng tinh thần, đúng mục tiêu của chính sách; giá bán được tính đúng, tính đủ. Bảo đảm phối hợp cơ quan chức năng xử lý nghiêm hành vi môi giới trái phép, nhận tiền "chạy suất", cò mồi. Bảo đảm các doanh nghiệp có quỹ đất sạch được tạo điều kiện thuận lợi nhất để đóng góp, hợp tác cùng Nhà nước trong phát triển nhà ở xã hội".

Trước đó, Quốc hội cũng ban hành Nghị quyết 201, thí điểm cơ chế đặc thù, giao quyền cho UBND các tỉnh rút gọn thủ tục đầu tư và tăng giám sát. Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định 192 quy định rõ trách nhiệm giám sát của HĐND và MTTQ cấp tỉnh trong việc phê duyệt, kiểm tra và hậu kiểm các dự án nhà ở xã hội trên địa bàn; đồng thời ban hành Nghị định 261, áp dụng cơ chế “tiền đất tương đương”, mở rộng khung thu nhập đủ điều kiện mua nhà ở xã hội và giảm lãi suất vay ưu đãi xuống còn 5,4%/năm. Đặc biệt gần đây, Bộ Xây dựng đang đề xuất dự thảo Nghị định mới về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực xây dựng, trong đó nâng mức phạt lên 80–120 triệu đồng cho cá nhân và tới 1 tỷ đồng với tổ chức, đồng thời thu hồi căn hộ nếu sử dụng sai mục đích. Đây thực sự là những động thái tích cực nhằm chấn chỉnh lại thị trường nhà ở xã hội, taọ dựng niềm tin của người dân vào chính sách.

Để nhà ở xã hội đến đúng người cần, toàn hệ thống phải siết lại kỷ cương và minh bạch hóa mọi thông tin. Quy trình xét duyệt phải thống nhất, chuẩn hóa từ thẩm định đến hậu kiểm để khóa chặt mọi kẽ hở trục lợi. Trách nhiệm của chủ đầu tư, ngân hàng và địa phương cần được xác định rõ, đi kèm chế tài đủ mạnh. Khi từng khâu đều sáng tỏ và có người chịu trách nhiệm, môi trường mới thực sự công bằng. Và chỉ khi đó, chính sách nhân văn của Đảng và Nhà nước mới chạm tới những người khó khăn đang cần một mái nhà để ổn định cuộc sống./.

                                                                  Thực hiện: Vũ Đào - Minh Quyên