Bắt đầu như một bài hát Liên Xô có phần đơn giản, chỉ là câu chuyện về một cô gái, bên bờ sông, nhưng chỉ trong thời gian ngắn, “Katyusha” đã trở thành ái quốc ca của người dân một đất nước đang trong thời chiến và là tiếng nói của hàng triệu người bị chiến sự chia cắt. Bài hát vang vọng từ các đài phát thanh, chiến hào, phòng hòa nhạc. Và đến ngày nay, đây vẫn là một trong những bài hát thời chiến mang tính biểu tượng nhất trên thế giới. 

“Đào ra hoa, cành theo gió đưa vờn trăng tà. Ngoài dòng sông, mà sương trắng buông lững lờ”. Những ca từ quen thuộc này đã trở thành huyền thoại, là ký ức của biết bao người lính hồng quân Liên Xô một thời. Và những ca từ ấy cũng đã in sâu trong tâm hồn nhiều người dân Việt Nam yêu mến nước Nga. 

“Katyusha” được sáng tác và phổ nhạc vào năm 1938, trước chiến tranh Thế giới thứ 2, khi phát xít Đức chiếm đóng Ba Lan và đang chuẩn bị tấn công Liên Xô. Bài hát do Matvei Blanter phổ nhạc và Mikhail Isakovsky viết lời. Vào thời điểm đó, Blanter là một trong những nhà soạn nhạc sung mãn nhất thời đại của mình, với hàng trăm bài hát đều đi vào lòng người. Còn Mikhail Isakovsky khi ấy cũng là nhà thơ nổi tiếng với khả năng kết hợp thơ trữ tình với những cảm xúc chính trị. Chính điều này đã góp phần làm nên những câu hát vừa tình cảm, lại vừa cứng cỏi, kiên cường của Katyusha. Bài hát đã thành công gây tiếng vang lớn với người dân Liên Xô trong giai đoạn gia tăng căng thẳng ở châu Âu, được coi là một trong những bài hát bền bỉ và mạnh mẽ nhất về mặt cảm xúc vào khoảng thế kỷ 20. Đến nay, đã hơn 8 thập kỷ trôi qua, Katyusha vấn tiếp tục được hát và được ca ngợi trên khắp thế giới, trở thành biểu tượng của tình yêu, lòng yêu nước và sự kiên cường. 

"Katyusha" kể về câu chuyện của một cô gái trẻ, xinh đẹp chờ đợi người mình yêu bên bờ sông Ugra, khi những cây táo và lê nở hoa xung quanh cô. Cô hát cho chàng trai đang chiến đấu ở rất xa để bảo vệ quê hương đất nước. 

Lời bài hát gợi lên sự kết hợp dịu dàng giữa lòng tận tụy cá nhân và nghĩa vụ với Tổ quốc. Giọng hát của cô, được gió thổi, mang cảm xúc nhung nhớ và lời động viên vượt hàng dặm đến với người mà cô yêu thương . “Lời hát trong vút bay đi qua màn sương mờ. Biết không người ơi, rằng Katyusha đang chờ”. Chính ý tưởng về tình yêu nuôi dưỡng những con người vượt qua sự chia cắt trong thời chiến đã gây tiếng vang sâu sắc với những người dân Liên Xô khi ấy. 

Mặc dù được viết trước khi Liên Xô tham gia Thế chiến II, "Katyusha" đã trở thành một trong những biểu tượng văn hóa quan trọng nhất của Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại (1941–1945). Khi Đức Quốc xã phát động Chiến dịch Barbarossa và xâm lược lãnh thổ Liên Xô, những bài hát như "Katyusha" còn mang theo một ý nghĩa lớn hơn. Katyusha được phát trên radio, được hát trong doanh trại và chiến hào, và được biểu diễn tại các buổi hòa nhạc quân đội. Những người lính Hồng quân mang giai điệu trong tim khi họ hành quân, còn gia đình của họ lại nương tựa vào bài hát này để cảm nhận được sự an ủi, giúp vơi bớt nỗi nhớ mong, lo lắng. 

Sức mạnh cảm xúc và khả năng gắn kết của Katyusha lớn đến nỗi, các kỹ sư Liên Xô đã đặt tên cho một loại pháo phản lực di động mới là "Katyusha". Những bệ phóng tên lửa nhiều nòng này, lần đầu tiên được triển khai vào năm 1941, có thể tạo ra những loạt đạn pháo mang sức công phá lớn và trở thành một thành phần quan trọng trong hỏa lực của quân đội Liên Xô, khiến phe phát xít phải sợ hãi. 

Lần đầu tiên ca khúc Katyusha vang lên do nữ ca sĩ Valentina Batischeva trình diễn trên sân khấu với dàn nhạc của nhạc trưởng Viktor Krushavitsky. Rất nhanh chóng, bài hát được nhiều ca sĩ nổi tiếng khác của Nga thể hiện lại như Lidia Rusianova, hay Vera Krasovitskaya. Sau đó, nhiều dàn đồng ca chuyên nghiệp và nghiệp dư, các đoàn ca múa nhạc dân tộc cũng lựa chọn bài hát này vào danh sách trình diễn của mình. Không chỉ được biểu diễn trên các sân khấu lớn, Katyusha còn xuất hiện trong các cuộc diễu hành quân sự của Nga, đến các lễ hội của Việt Nam, từ các lớp học ở Trung Quốc, Nhật Bản đến các video trên mạng xã hội. 

Ở Italia, trong Thế chiến thứ 2, bài hát được những người theo chủ nghĩa chống phát xít chuyển thể thành “Fischia il vento”, với phần lời mới kêu gọi kháng chiến chống lại chế độ Mussolini và sự chiếm đóng của Đức Quốc xã. Giai điệu vẫn dễ nhận biết ngay lập tức, chứng tỏ sức mạnh cảm xúc của nó ngay cả khi được đặt trong bối cảnh mới. 

Ở Trung Quốc, “Katyusha” được đón nhận trong những năm 1950-1960, và vẫn được giảng dạy trong các trường học về các bài hát cách mạng. 

Ở Nhật Bản, bài hát trở nên phổ biến trong giới sinh viên hoạt động và các phong trào hòa bình trong thời kỳ hậu chiến. Các phiên bản bằng tiếng Hy Lạp, tiếng Hàn, tiếng Tây Ban Nha và tiếng Việt cũng xuất hiện, thường được sử dụng làm bài hát tưởng nhớ những người lính đã hy sinh.

Khả năng thích ứng của Katyusha giữa các nền văn hóa nằm ở tính phổ quát. Mặc dù lời bài hát gốc tiếng Nga bắt nguồn sâu sắc từ trải nghiệm thời chiến của Liên Xô, nhưng những cảm xúc được truyền tải—tình yêu, nỗi nhớ, sự hy sinh, hy vọng—đã đồng cảm với biết bao con người, dù ở đất nước nào, thời điểm nào. Các dịch giả và nhạc sĩ trên khắp thế giới nhận thấy rằng, câu chuyện về một cô gái trẻ hát cho người mình yêu ở nơi xa đã chạm đến trái tim của những người nghe. Chính bởi vậy, đây là một trong số ít bài hát thời chiến vừa tôn vinh lòng tự hào dân tộc vừa khắc họa được giá trị cá nhân sâu sắc trong thời chiến.

Ngày nay, ở Nga, "Katyusha" được coi là một báu vật văn hóa. Các áp phích, tem và hình minh họa tuyên truyền thời Liên Xô thường mô tả một phụ nữ trẻ trên bờ sông hoặc một người lính cầm một lá thư. Tại các bảo tàng chiến tranh trên khắp nước Nga, các buổi triển lãm về Thế chiến II thường trưng bayfcác bản ghi âm hoặc buổi biểu diễn bài hát, và các bệ phóng tên lửa mang Katyusha cùng với câu chuyện của bài hát. Một số hệ thống tên lửa Katyusha vẫn được bảo quản trong các bảo tàng quân sự ngày nay, trên đó có các tấm bảng giải thích về nguồn gốc của cái tên và ý nghĩa của nó.

Bài hát Katyusha cũng thường vang tại các cuộc diễu hành Ngày Chiến thắng vào ngày 09/05, lễ kỷ niệm thường niên đánh dấu chiến thắng của Liên Xô trước Đức Quốc xã; được hát tại các buổi lễ tốt nghiệp học viện quân sự, buổi hòa nhạc của trường học và các ngày lễ quốc gia. Nhiều người Nga thuộc lòng lời bài hát và không có gì lạ khi thấy các buổi biểu diễn công khai tự phát của bài hát, thường là của các ca đoàn thanh thiếu niên, cựu chiến binh hoặc các nhóm nhảy flashmob. Sự hiện diện của bài hát trong nhận thức của công chúng không chỉ giới hạn ở những dịp trang trọng mà còn xuất hiện trong các bộ phim, chương trình truyền hình và thậm chí cả trò chơi điện tử liên quan đến lịch sử Liên Xô.

Tại các viện nghiên cứu, nhiều học giả phân tích "Katyusha" như một ví dụ về cách các quốc gia sử dụng các tác phẩm văn hóa để xây dựng bản sắc và tinh thần dân tộc. 

Trong thời đại kỹ thuật số, "Katyusha" tiếp tục sức sống bền bỉ với những video do các ca đoàn, dàn nhạc và nghệ sĩ độc tấu biểu diễn bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau, thu hút hàng triệu lượt xem trên các nền tảng như YouTube và TikTok. 

Hơn tám thập kỷ đã trôi qua, "Katyusha" vẫn là một phần sống động của lịch sử. Bài hát đại diện cho sự giao thoa giữa nghệ thuật và xung đột, khi một giai điệu giản đơn lại giúp mang đi gánh nặng cảm xúc của chiến tranh cho hàng triệu người. Giai điệu và thông điệp của bài hát đã vượt qua thời gian và biên giới, tiếp tục chạm đến trái tim mọi người dân trên thế giới bằng sự giản dị và chiều sâu về ý nghĩa. Đối với người Nga, đây là biểu tượng quốc gia; đối với thế giới, đây là lời nhắc nhở về cách âm nhạc có thể bảo vệ tính nhân văn trong chiến tranh, ngay cả khi mọi điều khác đều có nguy cơ mất đi.

Trong thời đại mà các cuộc xung đột toàn cầu vẫn đang ảnh hưởng đến cuộc sống, "Katyusha" không chỉ là lịch sử, mà sẽ mãi vang vọng với những câu hát về tình yêu, sự hy sinh, và niềm hy vọng./.