Theo số liệu từ Hiệp hội Năng lượng Việt Nam, nước ta hiện có 21 nhà máy nhiệt điện than đang hoạt động, với tổng công suất lắp đặt hơn 14.000 MW, tiêu thụ hơn 40 triệu tấn than/năm. Dự kiến, đến năm 2030 sẽ tăng lên 65 nhà máy, gấp 3 lần so với hiện tại. Nhiều vấn đề môi trường trong quá trình xây dựng và vận hành nhà máy nhiệt điện than như bụi, khí thải, nước làm mát có nhiệt độ đầu ra cao hơn đầu vào khoảng 7 độ C, ảnh hưởng đến hệ sinh thái.

Theo quy hoạch Quan trắc môi trường quốc gia được Chính phủ ban hành đầu năm nay, từ nay đến năm 2030, cả nước sẽ xây thêm 98 trạm quan trắc chất lượng không khí tự động liên tục, sau năm 2030 sẽ xây thêm 15 trạm. Như vậy, cùng với 106 trạm đang hoạt động, cả nước sẽ có 216 trạm. Trong 98 trạm quan trắc tự động liên tục mới sẽ có 62 trạm đo chất lượng không khí tác động (đặt tại nơi chịu nhiều sự tác động của con người để cảnh báo ảnh hưởng sức khỏe người dân) và 6 trạm nền (đặt tại khu vực ít bị tác động bởi con người, đại diện cho chất tượng không khí của khu vực rộng lớn). 6 trạm nền sẽ đại diện cho 6 vùng kinh tế - xã hội.

Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia Việt Nam chỉ rõ, ô nhiễm môi trường không khí gây ra những tác động trực tiếp tới sức khỏe cộng đồng. Tỷ lệ người dân ở các đô thị lớn mắc các bệnh liên quan đến ô nhiễm không khí chiếm tỷ lệ khá cao, trẻ em là nhóm đối tượng chịu tác động lớn nhất. Ô nhiễm không khí cũng gây ra thiệt hại lớn về kinh tế bao gồm các khoản chi phí: chi phí khám và thuốc chữa bệnh, mất ngày công lao động do nghỉ ốm, tổn thất thời gian của người nhà chăm sóc người ốm. Đa số người dân sau khi nghỉ ốm để điều trị bệnh hoặc có người thân bị ốm sẽ giảm khoảng 20% về thu nhập và sức khỏe so với trước khi bị bệnh:

Báo cáo hiện trạng môi trường Việt Nam của Bộ Tài nguyên và Môi trường cho thấy, ô nhiễm không khí ở Việt Nam đang là một trong các vấn đề nóng về môi trường. Không khí bị ô nhiễm chủ yếu là do bụi, nhất là ô nhiễm bụi ở các đô thị lớn, một số khu công nghiệp, khu vực khai thác khoáng sản và tại một số làng nghề. Ô nhiễm không khí đã và đang ảnh hưởng lớn đến sức khỏe của người dân, nhất là người dân sống tại các đô thị lớn trên cả nước. Theo báo cáo chất lượng không khí toàn cầu của IQAir, Việt Nam đứng thứ 5/9 quốc gia và xếp thứ 36/117 quốc gia có mức độ ô nhiễm cao nhất trên toàn cầu. Thống kê của IQAir cũng chỉ ra, nồng độ bụi mịn PM2.5 tại Việt Nam vượt quá 4,9 lần so với mức độ không khí đảm bảo. Trước tình trạng ô nhiễm không khí như hiện nay, người dân cần phải có những biện pháp gì để phòng tránh?

Trong những ngày gần đây, không khí ở Hà Nội liên tục trong trình trạng ô nhiễm nặng ở mức gây hại cho sức khỏe, kể cả ngày cuối tuần và tại các khu vực công viên có nhiều cây xanh tại Hà Nội Lê Nin, Công viên Nghĩa Đô, Công viên Cầu Giấy… cũng đều chung tình trạng này. Đáng chú ý, tình trạng ô nhiễm không khí ở Hà Nội xuất hiện ngay cả những ngày cuối tuần, khi mà lượng phương tiện lưu thông giảm hẳn so với ngày thường. Nhiều người cho biết khi ra đường có cảm giác mắt cay cay, những người có bệnh về hô hấp có cảm giác rất khó chịu.

Sở Giao thông Vận tải Hà Nội đề xuất vào sẽ xây dựng khung pháp lý và ban hành kế hoạch kiểm soát khí thải, xe máy, nghiên cứu phân vùng bảo vệ môi trường không khí hạn chế xe máy. Đây không phải là lần đầu tiên Hà Nội có chủ trương này. Hà Nội cũng không phải là tỉnh/thành phố đầu tiên đặt mục tiêu kiểm soát khí thải, xe máy, góp phần bảo vệ môi trường. Việc xác định khối lượng khí thải căn cứ trên số liệu quan trắc là đảm bảo công bằng giữa các doanh nghiệp, phát huy vai trò của người dân trong giám sát quá trình thực hiện nghĩa vụ nộp phí của tổ chức xả thải gây ô nhiễm môi trường. Qua đó, người dân có thể phát hiện, phản ánh đến các cơ quan nhà nước có thẩm quyền về những sai phạm, tiêu cực; xử lý kịp thời những phát sinh liên quan đến đời sống của người dân nơi diễn ra hoạt động xả thải gây ô nhiễm môi trường không khí. vậy thì vì sao tới nay, những mục tiêu, mục đích đề ra chưa được triển khai hoặc triển khai chưa như kỳ vọng? và làm thế nào để việc kiểm soát khí thải, xe máy thực sự là khả thi giúp bảo vệ môi trường sống và liệu rằng là phí chồng phí thì có là vấn đề nan giải nhất trong câu chuyện này? Chúng ta hãy cùng trao đổi bàn luận trong dòng chảy sự kiện hôm nay với sự tham gia của khách mời là TS Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch mạng lưới không khí sạch Việt Nam, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường.

Phải quan trắc, giám sát thường xuyên, liên tục môi trường không khí. Đây là nội dung được quy định trong Nghị định số 08 quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020. Theo đó, tổ chức, hộ gia đình, cá nhân hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ có phát thải bụi, khí thải tác động xấu đến môi trường phải có trách nhiệm giảm thiểu và xử lý theo quy định của pháp luật. Chất lượng môi trường không khí phải được quan trắc, giám sát thường xuyên, liên tục và công bố theo quy định của pháp luật.

Trong thời gian gần đây, chất lượng không khí đô thị ở Việt Nam, đặc biệt là 2 thành phố lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, ô nhiễm bụi vẫn còn ở ngưỡng cao, đặc biệt là các khu vực gần các trục giao thông chính. Tại các đô thị này, số ngày có chỉ số chất lượng không khí AQI ở mức kém, xấu và rất xấu chiếm tỷ lệ khá lớn. Điển hình như tại Hà Nội và TP.HCM số ngày trong những năm gần đây có AQI ở mức kém chiếm tỷ lệ hơn 50% tổng số ngày quan trắc trong năm, thậm chí, có những ngày chất lượng không khí suy giảm đến ngưỡng rất xấu và nguy hại.

Sở Tài nguyên và Môi trường TP Đà Nẵng vừa cho biết, chất lượng môi trường không khí tại Đà Nẵng luôn ở dưới ngưỡng trung bình, thậm chí chỉ số bụi ở nơi chỉ số cao nhất cũng ở mức xấp xỉ quy chuẩn cho phép từ 0,03 - 0,43 lần. Cụ thể, theo số liệu quan trắc tự động từ năm 2012 đến nay, chỉ số chất lượng không khí tại Trạm quan trắc tự động đặt ở ngã tư Lê Duẩn - Lê Lợi (trung tâm TP Đà Nẵng) luôn nhỏ hơn 100 (ngưỡng trung bình).

Chất lượng không khí ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh đã ở mức báo động đỏ, với những chỉ số về ô nhiễm thường xuyên ở tốp đầu thế giới. Bầu không khí của 2 đô thị lớn nhất nước luôn trong tình trạng cảnh báo đỏ và tím, trong khi đó nguồn gây ô nhiễm lại không ngừng gia tăng. Đây là những cảnh báo của các tổ chức quốc tế về tình trạng ô nhiễm không khí tại Việt Nam. Các báo cáo cũng chỉ rõ, ô nhiễm không khí vẫn còn diễn biến phức tạp, nhất là ô nhiễm bụi mịn tại Hà Nội, TP.HCM tại một số thời điểm trong ngày và một số ngày trong năm, nhất là khi có sự kết hợp giữa các yếu tố khí tượng, khí hậu, hiện tượng thời tiết sương mù với sự gia tăng các nguồn phát thải ô nhiễm không khí. Vậy nguyên nhân của hiện tượng này là gì? Cần có giải pháp gì để hạn chế tình trạng ô nhiễm không khí của thủ đô? Chương trình hôm nay, chúng tôi trao đổi với Tiến sĩ Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, nguyên Phó Tổng Cục trưởng, Tổng cục Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường và PGS.TS Phạm Bích San, Thành viên Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam.