Trong những năm qua, ngành sản xuất, chế biến gỗ và lâm sản đã có những bước phát triển vượt bậc. Giá trị xuất khẩu tăng trưởng mạnh hàng năm và chiếm hơn 25% tổng giá trị xuất khẩu của ngành nông nghiệp trong năm 2024. Đây là những thành tựu đáng ghi nhận của ngành chế biến và sản xuất gỗ, lâm sản với quy mô hàng nghìn doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh, góp phẩn giải quyết công ăn việc làm, thu nhập cho hàng triệu nông dân, người lao động. Nhân kỉ niệm 80 năm ngày Quốc Khánh của đất nước (02/09/1945 – 0/09/2025), phóng viên Đài TNVN có cuộc trao đổi với ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội gỗ và lâm sản Việt Nam về quá trình bứt phá trong sản xuất và định hướng trong phát triển của ngành sản xuất gỗ và lâm sản Việt Nam.

Phóng viên: Thưa ông, trong tiến trình phát triển của kinh tế của đất nước sau đổi mới, ngành sản xuất gỗ và chế biến lâm sản đã có những bước phát triển như thế nào?

Ông Ngô Sỹ Hoài: Nhìn lại tiến trình, nhìn lại quá trình đổi mới, tự nhiên đã chuyển hành sang một quốc gia ít ỏi trên thế giới, chuyển sang lâm nghiệp rừng trồng, kinh doanh rừng trồng và phát triển công nghiệp gỗ để tạo giá trị gia tăng.

Trong một thời gian cũng tương đối ngắn, chúng ta đã trở thành một trong những quốc gia chế biến và xuất khẩu sản phẩm gỗ hàng đầu trên thế giới. Cho đến nay, chúng ta vui mừng nhận thấy rằng sản phẩm gỗ của Việt Nam đã đặt dấu chân tại 164 thị trường của các nước và các vùng lãnh thổ khác nhau trên thế giới. Và chúng ta đã trở thành quốc gia chế biến và xuất khẩu sản phẩm gỗ đứng thứ 5 trên thế giới.

Riêng về nhóm đồ mộc, nội ngoại thất, chúng ta đã trở thành nhà sản xuất và công nghiệp thứ 2 trên thế giới chỉ sau Trung Quốc. Vì vậy, hiện nay công nghiệp gỗ đã trở thành một trong những ngành kinh tế mũi nhọn của đất nước và là một trong những ngành có đống gỗ kim ngạch xuất khẩu thuộc top đầu trong tất cả các ngành hàng chế biến xuất khẩu của Việt Nam.

Từ trước năm 1995 thì chủ yếu là chúng ta khai thác gỗ từ rừng tự nhiên và xuất khẩu gỗ tròn và gỗ sẻ. Đến năm 1998 thì chúng ta đã quyết định cấm xuất khẩu gỗ tròn, chỉ xuất khẩu một cái khối lượng rất hạn chế gỗ sẻ. Và từ sau năm 2000 thì thậm chí chúng ta đã cấm xuất khẩu gỗ tròn, gỗ sẻ và cả các cái sản phẩm sơ chế và chỉ khuyến khích xuất khẩu cái sản phẩm tinh chế. Cụ thể là từ năm 2000 thì chúng ta chỉ xuất khẩu được khoảng 200-300 triệu đô la Mỹ. Và chúng ta lúc đấy đưa ra khẩu hiệu phấn đấu làm sao ngành công nghiệp gỗ của Việt Nam phải đứng trong top các ngành xuất khẩu tỷ đô. Và đến năm 2010 thì chúng ta đã xuất khẩu được 3,5 tỷ đô la Mỹ. Và ngành công nghiệp gỗ của Việt Nam đã gia nhập hàng ngũ những ngành công nghiệp tỷ đô. Và đến năm 2014 thì chúng ta đã xuất khẩu được trên 10 tỷ đô la Mỹ. Năm ngoái, năm 2024 thì chúng ta đã xuất khẩu được 17 tỷ đô la Mỹ cả gỗ và lâm sản ngoài gỗ. Năm nay trong 7 tháng đầu năm thì mặc dù là thế giới có rất nhiều những rung lắc đặc biệt là với chính sách thuế quan của Hoa Kỳ. Nhưng mà chúng ta vẫn xuất khẩu được trên 11 tỷ đô la Mỹ cả gỗ và lâm sản ngoài gỗ. Và tôi dự báo là cả năm nay, vẫn có thể xuất khẩu được khoảng độ từ 17,5 đến 18 tỷ đô la Mỹ. Đấy là một con số thực sự ấn tượng.

Trên thế giới thì tôi nghĩ không nhiều nước làm được công việc như vậy, viết được câu chuyện như vậy. Thực sự thì rất nhiều nước đánh giá rất cao những bài học thành công của Việt Nam trong việc trồng rừng, phủ xanh đất trống đồi trọc và sau đó là chuyển sang trồng rừng thương mại để có thể chế biến và tạo giá trị gia tăng.

Và đặc biệt là trong 15 năm gần đây thì ngoại trừ năm 2023 là có cái tăng trưởng âm do những cái khó khăn của thị trường bên ngoài. Hầu hết qua các năm thì cái tăng trưởng của kinh nghệch xuất khẩu của công nghiệp gỗ thì luôn luôn trên 10%. Có những năm đạt tới 18% cho nên chúng ta mới từ một cái nước mà hầu như không có vị thế gì trên cái bản đồ chế biến và xuất khẩu sản phẩm gỗ thì đã trở thành một trong những cái quốc gia dẫn đầu về chế biến và xuất khẩu sản phẩm của cái ngành hàng này.

Phóng viên: Vậy ông có đánh giá như thế nào về những chủ trương chính sách lớn của Nhà nước đã có những tác động giúp ngành sản xuất gỗ và lâm sản phát triển?

 Ông Ngô Sỹ Hoài: Những cái thành tựu, thành công của ngành công nghiệp gỗ Việt Nam thì tôi nghĩ là nó dựa vào một số các yếu tố quan trọng. Cái thứ nhất là cái chính sách giao đất, giao rừng mà chính phủ chủ trương đối với nông nghiệp là từ năm 1985 sau cái công cuộc đổi mới của đất nước và đối với nông nghiệp là từ những cái năm trước và sau 1990 khi mà chúng ta chủ trương giao đất, trống, đồi trọc cho nông dân trồng rừng. Và bằng cái chính sách như vậy thì chúng ta đã tạo ra 3-4 triệu hécta rừng trồng. Càng về sau thì chất lượng và năng sất của rừng trồng càng tốt hơn và đấy là một cái nguồn cung ứng nguyên liệu rất ổn định, rất cơ bản cho cái ngành công nghiệp gỗ của Việt Nam. Cái thứ hai là những cái chính sách liên quan đến tư nhân hóa, doanh nghiệp, chế biến gỗ.

Trước đây thì chúng ta có một cái hệ thống 415 lâm trường quốc doanh và một cái hệ thống bao gồm hàng trăm cái doanh nghiệp chế biến gỗ nhưng mà chúng ta đã chủ trương chuyển các cái lâm trường quốc doanh thành các cái công ty lâm nghiệp gọi là công ty trách nhiệm của hạt một thành viên. Và đối với cái ngành công nghiệp gỗ thì việc cơ bản chúng ta đã tư nhân hóa cho đến nay thì nó chỉ còn khoảng độ 1-2% các cái doanh nghiệp mà còn có cái vốn do nhà nước làm chủ sở hữu. Còn phần lớn thì chúng ta đã cổ phần hóa, tư nhân hóa và cái lực lượng chê chính, lực đẩy của cái ngành công nghiệp gỗ Việt Nam hiện nay chủ yếu là doanh nghiệp tư nhân.

Thế thì tôi nghĩ đấy là một cái minh chứng rất rõ ràng về cái thành công do cái chính sách tư nhân hóa doanh nghiệp quốc doanh mang lại cho cái ngành công nghiệp gỗ. Thế còn ngoài ra thì chúng ta cũng phải kể đến cái môi trường kinh doanh mà do đảng, chính phủ, nhà nước của chúng ta chủ trương đổi mới, hội nhập và bằng một loạt các cái hiệp định thương mại tự do, các FDA thế hệ mới. Sau này thì chúng ta đã, ngành công nghiệp gỗ Việt Nam đã có điều kiện hội nhập toàn cầu một cách mạnh mẽ và toàn diện. Và chính vì vậy, hiện nay cái sản phẩm gỗ của chúng ta mới có thể đặt chân tới 164 cái thị trường khác nhau trên thế giới. Trong đó có 5 thị trường lớn là Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc và EU. Đấy là 5 thị trường chính tiêu thụ đến gần 90% cái sản phẩm gỗ của Việt Nam. Ngoài ra thì hiện nay chúng ta cũng đang cố gắng để có thể đưa cái sản phẩm gỗ của Việt Nam đến nhiều những cái thị trường nhỏ hơn.

Chúng tôi đặc biệt đánh giá rất cao những hiệp định thương mại tự do đặc biệt là những hiệp định thương mại tự do liên quốc gia như CPTPP. Với cái hiệp định CPTPP thì sản phẩm gỗ của Việt Nam có thể xuất khẩu một cách tự do được miệng hầu như tất cả các loại thuê đến một số các kỷ trình lớn và đấy là một cái ưu thế mà không phải quốc gia nào cũng có được. Đấy cũng là lý do tại sao mà có rất nhiều doanh nghiệp FDI đã dịch chuyển sản xuất, chế biến, thương mại gỗ từ một số các quốc gia khác sang Việt Nam.Và đối với doanh nghiệp trong nước cũng vậy các doanh nghiệp có thể yên tâm sản xuất và yên tâm xuất khẩu đến một số các thị trường mà không có những giao cản không cần thiết. Thưa ông, trong giai đoạn tới đây tiếp nước của ngành nông dân phát triển theo những hướng đã đề ra từ đến phát triển xanh, phát triển bền vững.

Phóng viên: Trong giai đoạn tới đây, theo ông các doanh nghiệp, hộ trồng rừng, sản xuất, kinh doanh gỗ và lâm sản cần phát huy nội lực như thế nào để tiếp tục tiếp bước cùng sự phát triển của ngành nông nghiệp hướng đến mục tiêu phát triển bền vững?

Ông Ngô Sỹ Hoài: Tôi muốn phân biệt một số các nhóm chủ thể tham gia vào chuỗi cung ứng gộ ở Việt Nam Nó hình thành hệ sinh thái tổng thể. Thế thì đầu tiên là phải kể đến khoảng độ hơn 1 triệu hộ nông dân tham gia trồng rừng và vài trăm ngàn hộ nông dân trồng cao su theo hình thức cao su tiểu điền. để cung cấp nguồn nguyên liệu cho doanh nghiệp chế biến gỗ. Đây là một nhóm chủ thể rất quan trọng.

Và đối với nhóm chủ thể này để phát triển bền vững thì rõ ràng là họ phải tuân thủ một số các quy định của nước ngoài, những yêu cầu về đảm bảo khổ hợp pháp, về truy xuất nguồn gốc gỗ. Những yêu cầu về môi trường, về xã hội mà càng ngày càng khắc ghê hơn Chúng ta muốn làm được điều đó thì ngoài sự chủ động của bà con thì cần đến sự hỗ trợ, sự tiếp tay, sự đồng hành của các doanh nghiệp đầu chuỗi. Những doanh nghiệp có thể có năng lực hơn hơn, có thể có kinh phí có thể có trang bị về kiến thức, về kỹ thuật để hỗ trợ bà con có thể tuân thủ các quy định ngày càng khắc khe của các thị trường bên ngoài.

Còn đối với nhóm chủ thể thứ hai là nhóm chế biến và thương mại gỗ thì tôi nghĩ có mấy yêu cầu đặt ra nếu chúng ta muốn tiếp tục tăng trưởng, muốn tiếp tục vươn tới những tầm cao hơn thì tôi nghĩ hiện nay, doanh nghiệp cũng như là người lao động cần phải nghĩ đến câu chuyện làm thế nào để đổi mới công nghệ, thiết bị, tăng năng suất thì chúng ta mới có thể đi xa được chứ không thể dựa vào cái yếu tố nhân công giá rẻ như lâu nay chúng ta vẫn trông đợi nữa.

Còn yếu tố quan trọng thứ 2 là sản xuất xanh, thương mại xanh và tăng trưởng xanh. Tất cả những cái máy móc thiết bệ chúng ta nhập vào để chế biến gỗ chúng ta phải nghĩ đến câu chuyện đầu tiên là phải chiêu hao ít năng lượng và chúng ta cố gắng sử dụng các cái loại năng lượng tái tạo điện mặt trời, điện sinh khối …

 Cái điều thứ 3 tức là chúng ta phải tuân thủ những cái quy định ngày càng khắc khe hơn của cái thị trường thế giới trong cái lĩnh vực rừng và công nghiệp gỗ đặc biệt là những cái quy định như là EUDA tức là quy định không gây mất rừng, không gây suy thoái rừng của Liên minh Châu Âu (EU) rồi những cái quy định thuộc cái luật gỗ sạch của Nhật Bản, rồi luật cấm khai thác gỗ bất hợp pháp của Australia hay là luật về gỗ hợp pháp của thị trường Hàn Quốc… Nói chung tất cả các cái thị trường sớm hay muộn đã dính đến sản phẩm gỗ thì đều có những cái quy định liên quan đến môi trường rừng, đến quản lý rừng bền vững và đến chế biến gỗ, sử dụng nguyên liệu được khai thác một cách hợp pháp đấy là một cái yêu cầu, một cái câu hỏi tồn tại hay không tồn tại mà doanh nghiệp chắc chắn là phải tuân thuộc nếu như chúng ta muốn đưa cái sản phẩm của mình tới các cái thị trường trên thế giới.

Và cái điều tiếp theo nữa thì tôi muốn nhấn mạnh, Việt Nam đã trở thành một cái quốc gia chế biến và xuất khẩu sản phẩm gỗ lớn trên thế giới và vì vậy cho nên chúng ta càng ngày càng bị soi xét, càng bị nội soi kỹ hơn mỗi cái sản phẩm gỗ mà khách hàng trên thế giới mua sắm từ Việt Nam. Vì vậy, chúng ta cần đoàn kết để duy trì nền sản xuất cho ra các sản phẩm chất lượng tốt, giá hợp lý và phải đảm bảo xanh, sạch và bền vững. Vì thế các thành phần tham gia vào chuỗi sản xuất gỗ và lâm sản hãy đoàn kết, hỗ trợ lẫn nhau để cùng phát triển. 

Phóng viên: Cảm ơn ông Ngô Sỹ Hoài!