Từ những diện tích đất đồi trước đây chủ yếu trồng ngô, sắn hiệu quả thấp, nay nhiều hộ gia đình đã mạnh dạn chuyển sang trồng các loại cây dược liệu như đương quy, đẳng sâm, sa nhân tím, hà thủ ô, tam thất, ba kích… đem lại nguồn thu nhập gấp 5–10 lần so với cây trồng truyền thống. Không chỉ cải thiện kinh tế, cây dược liệu còn góp phần giữ rừng, bảo tồn tri thức bản địa và tạo sinh kế ổn định cho người dân vùng sâu, vùng xa.
Một điểm đáng chú ý là khi cây dược liệu trở thành sinh kế chính, tư duy sản xuất của đồng bào dân tộc đã có sự thay đổi rõ rệt. Nếu trước đây, người dân chỉ quen canh tác manh mún, tự phát, phụ thuộc vào tự nhiên, thì nay họ đã biết ứng dụng khoa học kỹ thuật, làm theo quy trình VietGAP hoặc hữu cơ. Sự chuyển biến ấy cho thấy khi có hướng đi đúng và sự hỗ trợ phù hợp, đồng bào dân tộc hoàn toàn có thể làm chủ vùng nguyên liệu, tạo ra sản phẩm chất lượng cao đáp ứng nhu cầu thị trường. Một lợi ích lớn nữa của phát triển dược liệu là góp phần bảo vệ rừng. Nhiều loại dược liệu như sa nhân tím, tam thất hoang, ba kích… sinh trưởng tốt dưới tán rừng, vì vậy người dân có động lực bảo vệ rừng để giữ nguồn lợi lâu dài. Tại nhiều nơi, tình trạng phá rừng làm nương rẫy đã giảm đáng kể.
Dù triển vọng rộng mở, việc phát triển dược liệu ở vùng dân tộc thiểu số vẫn đối mặt nhiều khó khăn. Thứ nhất là thiếu quy hoạch vùng trồng dài hạn, dẫn đến tình trạng phát triển ồ ạt rồi cung vượt cầu. Thứ hai là khâu chế biến sâu còn hạn chế, nhiều sản phẩm dừng ở dạng thô nên giá trị kinh tế chưa cao. Ngoài ra, biến đổi khí hậu khiến thời tiết thất thường, ảnh hưởng đến năng suất. Không ít hộ vẫn trông chờ vào hỗ trợ của Nhà nước, chưa mạnh dạn đầu tư. Một số chuyên gia nông nghiệp cho rằng cần xây dựng mạng lưới quan trắc vùng trồng, áp dụng chuyển đổi số để quản lý chất lượng và truy xuất nguồn gốc. Đồng thời, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công nghệ chế biến sâu như chiết xuất tinh dầu, sản xuất cao dược liệu, thực phẩm chức năng… nhằm nâng cao giá trị gia tăng.
Việt Nam được đánh giá có tiềm năng rất lớn về dược liệu với hơn 5.000 loài cây thuốc. Nếu khai thác hợp lý, cây dược liệu hoàn toàn có thể trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đặc biệt ở vùng núi, nơi sinh sống chủ yếu của đồng bào dân tộc thiểu số. Nhiều địa phương đã đưa cây dược liệu vào chương trình chuyển đổi cơ cấu cây trồng, xây dựng thương hiệu gắn với bản sắc địa phương như “Sâm Ngọc Linh – quốc bảo”, “Tam thất Bắc Hà”, “Ba kích Tây Giang”, “Sa nhân Ba Bể”… Những mô hình thành công đang trở thành động lực lan tỏa, giúp người dân tự tin vươn lên làm chủ kinh tế. Từ chỗ trồng chỉ để dùng trong gia đình, nay cây dược liệu đã tạo nên cuộc sống mới cho hàng nghìn hộ dân ở vùng cao. Những cánh rừng được giữ xanh, những bản làng có thêm thu nhập, và những tri thức cổ truyền được sống lại. Câu chuyện làm giàu từ cây dược liệu cho thấy khi người dân được trao cơ hội, được hỗ trợ đúng cách, họ hoàn toàn có thể vươn lên bằng chính bàn tay và tri thức của mình.
Bình luận