Trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn biến ngày càng phức tạp, việc chuyển đổi hệ thống canh tác theo hướng phát thải thấp không chỉ là yêu cầu nội tại của ngành nông nghiệp, mà còn là “tấm hộ chiếu xanh” để nông sản Việt Nam bước vào các thị trường khó tính trên thế giới. Trên tinh thần đó, ngày 30/7, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã tổ chức Hội nghị tham vấn Đề án “Sản xuất trồng trọt giảm phát thải giai đoạn 2025–2035”, với sự tham dự của lãnh đạo các Cục, Vụ, Viện chuyên ngành, các tổ chức quốc tế, cùng đại diện 34 tỉnh, thành trên cả nước.

Phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung nhấn mạnh: “Nếu không có giải pháp tổng thể và hành động quyết liệt, các thực hành canh tác lạc hậu hiện nay sẽ không chỉ tiếp tục gây ô nhiễm môi trường mà còn làm giảm năng lực cạnh tranh của nông sản Việt Nam khi các hàng rào kỹ thuật liên quan đến phát thải ngày càng siết chặt.” Dẫn chứng từ báo cáo kiểm kê khí nhà kính năm 2020, phát thải khí nhà kính của Việt Nam đạt khoảng 454,6 triệu tấn CO₂ tương đương, trong đó riêng nông nghiệp chiếm hơn 116 triệu tấn, tập trung chủ yếu ở lĩnh vực trồng trọt. Đặc biệt, sản xuất lúa nước với tập quán canh tác ngập liên tục, sử dụng phân bón chưa hợp lý và xử lý rơm rạ chưa hiệu quả là nguồn phát thải chính khí CH₄.

Đề án được xây dựng nhằm triển khai đồng bộ các giải pháp canh tác giảm phát thải, thích ứng biến đổi khí hậu, đồng thời nâng cao sinh kế và thu nhập cho người nông dân. Trong đó, mục tiêu cụ thể đến năm 2035 là giảm ít nhất 10% tổng lượng phát thải khí nhà kính và 30% lượng khí metan so với năm cơ sở 2020; xây dựng nhãn hiệu “Phát thải thấp” cho nông sản; thí điểm 5 mô hình tín chỉ carbon và nhân rộng 15 mô hình giảm phát thải trên các vùng sinh thái khác nhau.

Đại diện Cơ quan soạn thảo Đề án, bà Nguyễn Thị Thu Hương, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật khẳng định: “Đề án lần này không chỉ dừng lại ở các mục tiêu định lượng về cắt giảm phát thải, mà còn đặt nền móng cho một tư duy sản xuất mới, chuyển từ sản xuất truyền thống sang sản xuất sinh thái, tuần hoàn và có trách nhiệm.” 

Dự thảo đề án cũng đưa ra 7 nội dung cần triển khai, bao gồm: Hoàn thiện thể chế, chính sách và công cụ hỗ trợ; chuyển đổi cơ cấu cây trồng linh hoạt theo đặc điểm vùng sinh thái và trình độ canh tác của vùng; phát triển và áp dụng các gói kỹ thuật trong sản xuất trồng trọt giảm phát thải…

Để triển khai được các nội dung nhằm đạt được mục tiêu của đề án, 7 nhóm giải pháp sẽ dự kiến được thực hiện, gồm: Tăng cường năng lực quản lý nhà nước về giảm phát thải trong trồng trọt; giải pháp về khoa học, công nghệ và chuyển giao kỹ thuật; giải pháp về tổ chức sản xuất và chuỗi giá trị; giải pháp về xây dựng hệ thống dữ liệu và quản lý phát thải; giải pháp về nguồn lực tài chính và thị trường; giải pháp về đào tạo, truyền thông và nâng cao nhận thức; giải pháp về hợp tác quốc tế và hội nhập. Việc chia sẻ dữ liệu, thống nhất quy trình đánh giá và tăng cường năng lực cán bộ kỹ thuật ở cấp cơ sở cũng là nội dung được Cục ưu tiên trong lộ trình thực hiện đề án từ năm 2025.

Tại hội nghị, các địa phương đã đưa ra nhiều góp ý thiết thực, thể hiện sự quan tâm và mong muốn sớm hiện thực hóa đề án. Đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đồng Tháp đề xuất Bộ cần bổ sung cơ chế tài chính cụ thể cho việc triển khai hệ thống MRV (đo lường – báo cáo – thẩm định) cấp địa phương, đặc biệt là chi phí giám sát và xác minh độc lập. Đồng thời, cần làm rõ cơ chế chia sẻ dữ liệu giữa trung ương và địa phương để tránh tình trạng phân tán, thiếu thống nhất trong quản lý phát thải.

Về nâng cao năng lực, tỉnh Đồng Tháp cũng kiến nghị làm rõ trách nhiệm tổ chức tập huấn giữa trung ương và địa phương, cũng như định mức ngân sách đào tạo cụ thể. Đây là nội dung được nhiều tỉnh khác đồng tình, trong bối cảnh nguồn nhân lực địa phương còn thiếu kinh nghiệm với các phương pháp canh tác giảm phát thải mới như tưới ngập khô xen kẽ (AWD) hay sử dụng vật tư sinh học.

Một điểm đáng chú ý là nhiều đại biểu đề xuất điều chỉnh lại phần tổ chức thực hiện trong dự thảo, theo hướng giảm trùng lặp và làm rõ vai trò của các cơ quan địa phương. Đồng Tháp kiến nghị bỏ tiểu mục riêng cho Sở Nông nghiệp và Môi trường ở từng địa phương, vì trong thực tế đây là đơn vị chủ trì triển khai, không cần phân biệt thêm. Nếu giữ nguyên, cần quy định rõ vai trò phối hợp với chính quyền cấp xã trong việc chọn vùng chuyển đổi và giám sát mô hình thực hiện.

Cũng tại hội nghị, một số địa phương kiến nghị điều chỉnh tên gọi của đề án, theo hướng dùng thuật ngữ “Sản xuất trồng trọt phát thải thấp” thay vì “giảm phát thải”, nhằm nhấn mạnh mục tiêu xây dựng một hệ sinh thái sản xuất mới, hiện đại và có khả năng cạnh tranh quốc tế.

Ngoài ra, nhiều ý kiến cho rằng cần sớm ban hành các “gói kỹ thuật canh tác phát thải thấp” thay vì chỉ dừng lại ở quy trình kỹ thuật, bởi gói kỹ thuật mang tính ứng dụng cao hơn, có thể triển khai ngay ở các vùng sinh thái khác nhau. Đồng thời, cần mở rộng phạm vi nhãn hiệu “Phát thải thấp” không chỉ cho sản phẩm nông sản, mà cả các sản phẩm phụ trợ như phân bón sinh học, thuốc bảo vệ thực vật sinh học và thiết bị tiết kiệm nước.

Trên cơ sở tiếp thu ý kiến của các địa phương, Thứ trưởng Hoàng Trung chỉ đạo Ban soạn thảo nhanh chóng hoàn thiện đề án theo hướng rõ trách nhiệm, dễ triển khai, gắn với lợi ích thiết thực của nông dân và phù hợp với năng lực của từng vùng miền. “Muốn đề án đi vào thực tiễn, chúng ta không thể chỉ nói đến khái niệm “xanh hóa”, mà phải cụ thể hóa bằng mô hình, bằng cơ chế tài chính và đặc biệt là hệ thống đo đếm minh bạch, khoa học. Đây chính là điều kiện tiên quyết để nông nghiệp Việt Nam bước vào nền kinh tế carbon thấp của tương lai,” Thứ trưởng Hoàng Trung nhấn mạnh.

Với định hướng tổng thể, giải pháp đồng bộ và sự đồng thuận cao từ các địa phương, Đề án sản xuất trồng trọt phát thải thấp hứa hẹn sẽ tạo ra bước chuyển mạnh mẽ trong nền nông nghiệp Việt Nam, từ sản xuất manh mún sang hiện đại, từ canh tác truyền thống sang bền vững, từ mục tiêu an ninh lương thực sang mục tiêu kép: an ninh môi trường và giá trị kinh tế cao.