Hóa giải những thách thức từ bên ngoài

Ông  Lưu Đức Huy, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Giám sát chính sách thuế, phí và lệ phí (Bộ Tài chính) tại một Hội thảo mới đây về thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) được tổ chức tại Hà Nội cho biết, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Tài chính có nghiên cứu báo cáo với Chính phủ xem xét một số vấn đề về dự thảo Luật Thuế TTĐB (sửa đổi).

Tại hội thảo, đại biểu Quốc hội Tạ Văn Hạ, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội cho rằng quyết định tăng thuế là một vấn đề quan trọng khi ảnh hưởng trực tiếp tới lợi ích cũng như sức khỏe người tiêu dùng, đặc biệt đối với các mặt hàng như thuốc lá, rượu bia và nước giải khát có đường.

Việt Nam được tạm hoãn thi hành thuế đối ứng 90 ngày và giảm mức thuế dự kiến xuống 10% nhưng sự bất định về mức thuế cuối cùng, cũng như khả năng chính sách này quay trở lại sau 90 ngày, đòi hỏi chúng ta phải có những đánh giá và chuẩn bị kỹ lưỡng cho các kịch bản xấu nhất.  

Những lo ngại về tác động của thuế quan Mỹ lên nền kinh tế Việt Nam không phải là không có cơ sở. Mới đây, Ngân hàng UOB đã điều chỉnh dự báo tăng trưởng GDP của Việt Nam năm nay xuống còn 6%, thay vì mức 7% dự báo trước đó, chủ yếu do những rủi ro và áp lực từ chính sách thuế quan của Mỹ. Điều này cho thấy rằng, các tổ chức tài chính quốc tế cũng đã bắt đầu tính đến những ảnh hưởng tiêu cực của yếu tố này. Do đó, việc Việt Nam đồng thời xem xét lại chính sách thuế TTĐB trong nước, đặc biệt là lộ trình và mức tăng đã được định hướng, trở nên vô cùng cần thiết. Một động thái tăng thuế nội địa mạnh mẽ vào thời điểm này có thể tạo ra một "cú đúp" tác động tiêu cực lên nền kinh tế, vốn đang phải đối mặt với những thách thức từ bên ngoài.  

Nếu kịch bản xấu nhất xảy ra, và mức thuế đối ứng 46% (hoặc thậm chí một mức đáng kể nào đó) vẫn được Hoa Kỳ áp dụng sau thời gian trì hoãn, các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là những ngành hàng xuất khẩu chủ lực sang thị trường Mỹ, sẽ phải đối mặt với vô vàn khó khăn. Theo những phân tích từ giới chuyên gia và phản ánh từ chính các doanh nghiệp, áp lực thuế quan gia tăng đột ngột sẽ bào mòn đáng kể lợi nhuận, thậm chí đẩy nhiều doanh nghiệp vào tình thế thua lỗ. Bài học nhãn tiền từ những đợt áp thuế trước đây đã cho thấy rõ điều này.  

Các doanh nghiệp phải gồng mình tìm cách xoay xở, từ việc cắt giảm chi phí sản xuất, tìm kiếm nguồn cung nguyên liệu thay thế, đến việc thu hẹp quy mô hoạt động. Trong bối cảnh cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt, việc tăng giá sản phẩm để bù đắp chi phí thuế quan có thể khiến hàng hóa Việt Nam mất đi lợi thế cạnh tranh, dẫn đến giảm sút đơn hàng và thị phần. Hệ lụy kéo theo không chỉ dừng lại ở các doanh nghiệp. Khi hoạt động sản xuất kinh doanh đình trệ hoặc thu hẹp, người lao động sẽ là đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp. Việc cắt giảm nhân sự, giảm giờ làm, hoặc thậm chí là đóng cửa nhà máy có thể dẫn đến tình trạng thất nghiệp gia tăng. Theo số liệu thống kê, các ngành xuất khẩu sang Mỹ, có thể kể đến như đồ điện tử, thiết bị máy móc, dệt may, giày dép và đồ gỗ, tạo ra một lượng lớn việc làm cho người dân Việt Nam. Một cú sốc từ chính sách thuế quan của Mỹ có thể gây ra những xáo trộn lớn trong thị trường lao động, làm gia tăng gánh nặng an sinh xã hội.  

Tìm phương án tăng thuế "đỡ sốc" cho doanh nghiệp

Trong bối cảnh nền kinh tế đang phải đối mặt với những thách thức từ bên ngoài, việc tăng thuế TTĐB trong nước, đặc biệt là với lộ trình và mức tăng mạnh, có thể tạo ra một “cú sốc kép”, làm trầm trọng thêm những khó khăn hiện tại. Mục tiêu tăng thuế thường hướng đến việc tăng nguồn thu ngân sách và hạn chế tiêu dùng các sản phẩm không khuyến khích. Tuy nhiên, thời điểm và mức độ tăng thuế cần được cân nhắc kỹ lưỡng, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế vĩ mô có nhiều biến động.  

Đối với mặt hàng thuốc lá, việc tăng thuế quá cao và đột ngột như Dự thảo Luật thuế TTĐB (sửa đổi) hiện nay, kèm theo xu hướng thắt chặt chi tiêu của người tiêu dùng do ảnh hưởng của thuế quan từ Mỹ như đã phân tích ở trên, sẽ càng đẩy người tiêu dùng đến các sản phẩm lậu, kích thích mạnh mẽ hơn nữa hoạt động buôn bán thuốc lá bất hợp pháp, vốn đã là một vấn đề nhức nhối ở Việt Nam.

Đồng thời, sinh kế của hàng chục nghìn hộ nông dân ở nhiều vùng trồng nguyên liệu trên cả nước cũng bị ảnh hưởng tiêu cực. Khi sản lượng thuốc lá hợp pháp giảm sút do thuế và thuốc lá lậu, nhu cầu về nguyên liệu lá thuốc cũng giảm theo. Điều này dẫn đến tình trạng sản lượng và giá thu mua lá thuốc giảm sút, khiến sự ổn định của các vùng kinh tế chuyên canh này bị đe dọa, ảnh hưởng đến an sinh xã hội và các chương trình phát triển nông thôn.

Các doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh thuốc lá hợp pháp đang phải tuân thủ nhiều quy định nghiêm ngặt về sản xuất, kinh doanh, kiểm soát chất lượng và đóng góp ngân sách Nhà nước. Việc tăng thuế TTĐB sẽ làm tăng chi phí sản xuất và giá bán, khiến sản phẩm hợp pháp khó cạnh tranh với thuốc lá lậu có giá rẻ hơn nhiều do trốn thuế và không tuân thủ các quy định. Doanh nghiệp có thể phải đối mặt với tình trạng giảm doanh số, thu hẹp sản xuất, thậm chí có nguy cơ phá sản, ảnh hưởng hơn 1,1 triệu việc làm trực tiếp và gián tiếp trong toàn chuỗi giá trị của ngành.

Tương tự, việc tăng thuế TTĐB đối với ngành bia rượu và ô tô pickup cũng cần được xem xét cẩn trọng. Ngành bia rượu đóng góp một phần không nhỏ vào ngân sách nhà nước và tạo ra nhiều việc làm. Việc tăng thuế có thể làm giảm sức cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước so với hàng nhập khẩu, cũng như ảnh hưởng đến các hoạt động du lịch và dịch vụ liên quan. Đối với ô tô pickup, đây là phương tiện phục vụ cho nhiều ngành kinh tế khác nhau, đặc biệt là ở khu vực nông thôn và các ngành xây dựng, vận tải. Việc tăng thuế có thể làm tăng chi phí đầu vào cho các ngành này, ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh chung của nền kinh tế.  

Ổn định chính sách thuế trong nước nên là ưu tiên

Mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số mà Chính phủ đã đề ra có thể bị ảnh hưởng bởi cả yếu tố bên ngoài (thuế quan của Mỹ) và yếu tố bên trong (chính sách thuế TTĐB) trong nước). Vì thế, Việt Nam cần chủ động lên kế hoạch và chuẩn bị cho tình huống xấu nhất, trong đó việc xem xét lại và điều chỉnh các chính sách tài chính trong nước, đặc biệt là chính sách thuế TTĐB, là một khía cạnh hoàn toàn nằm trong tầm kiểm soát của chúng ta.

Kỳ họp tháng 5/2025, Quốc hội sẽ thông qua Luật thuế TTĐB và nếu các đề xuất hiện tại đối với các ngành rượu bia, thuốc lá, nước giải khát có đường và ô tô sẽ tạo ra những cú giáng nặng nề đối với các ngành này (phương án tăng thuế hiện tại cho các ngành này đều là phương án 2 với mức tăng cao và lộ trình tăng sốc). Vì vậy, các mức thuế và lộ trình tăng thuế TTĐB cần được cân nhắc một cách thận trọng để có mức tăng và lộ trình hợp lý, tránh tạo ra “cú sốc kép” cho các doanh nghiệp và ảnh hưởng đến kế hoạch phát triển kinh tế của Đảng và Nhà nước. Thay vì tạo thêm những cú sốc không cần thiết cho nền kinh tế, việc ổn định chính sách thuế trong nước, xem xét giãn lộ trình và giảm mức tăng thuế là một giải pháp hợp thời thế.

Một vấn đề cần đặc biệt lưu ý trong kế hoạch ứng phó này là thời điểm quyết định và áp dụng chính sách thuế TTĐB. Theo kế hoạch, Dự thảo Luật thuế TTĐB (sửa đổi) sẽ được thông qua tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khoá XV, khai mạc vào ngày 05/5/2025 và dự kiến bế mạc vào sáng ngày 28/6/2025. Trong khi đó, thời hạn kết thúc việc tạm hoãn áp thuế của Mỹ sẽ rơi vào tháng 7 và mức thuế quan chính thức áp cho Việt Nam sẽ được công bố.

Điều này tạo ra một rủi ro lớn về mặt thời gian, đòi hỏi sự chủ động và quyết đoán trong việc đưa ra chính sách. Nếu Việt Nam chốt mức thuế TTĐB ở mức cao trong kỳ họp tới trong tháng 5 và tháng 6, nhưng sau tháng 7, nếu Mỹ vẫn duy trì mức thuế quan cao đối với Việt Nam (ví dụ 46% hoặc một mức đáng kể), thì việc điều chỉnh lại chính sách thuế TTĐB để ứng phó với “cú sốc kép” này có thể không thực hiện được một cách nhanh chóng và linh hoạt. Việc chậm trễ trong điều chỉnh chính sách sẽ kéo dài tác động tiêu cực đến nền kinh tế. Do đó, việc cân nhắc kỹ lưỡng các kịch bản kinh tế vĩ mô, bao gồm cả kịch bản xấu nhất về thuế quan của Mỹ, và đưa ra phương án điều chỉnh thuế TTĐB phù hợp trong kỳ họp Quốc hội sắp tới là vô cùng quan trọng và cấp bách.