Sau 15 năm triển khai thi hành Luật sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (SDNL TK&HQ), đến giai đoạn hiện nay cần thiết phải nghiên cứu để sửa đổi, bổ sung một số nội dung được quy định tại Luật này và các quy định liên quan, đáp ứng nhu cầu chuyển dịch năng lượng sang xanh, tiến tới trung hoà các-bon (Net zero) vào năm 2050 theo cam kết của Chính phủ Việt Nam tại COP 26. Theo các chuyên gia, với cam kết này Việt Nam cần phải xem xét sửa đổi Luật SDNL TK&HQ theo hướng xây dựng các chế tài mang tính bắt buộc thay vì khuyến khích thực thi các giải pháp tiết kiệm năng lượng như trước đây. 

Nghe tại đây:

Bộ Công Thương khẳng định việc sửa Luật SDNL TK&HQ là hết sức cần thiết khi nhu cầu sử dụng năng lượng sẽ tăng cao trong thời gian tới. Đây là một trong 5 khâu cần được quan tâm của ngành điện (bao gồm nguồn điện, truyền tải điện, phân phối điện, sử dụng điện tiết kiệm, hiệu quả và giá điện). Vì vậy, Bộ Công Thương đang khẩn trương rà soát, lấy ý kiến bổ sung đối với dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả nhằm kịp thời trình Chính phủ trong tháng 02/2025 cũng như đáp ứng các yêu cầu trình Quốc hội cho ý kiến và thông qua tại Kỳ họp thứ 9 vào tháng 5/2025 (theo quy trình một kỳ họp).

Có 4 chính sách cần sửa đổi của Luật, bao gồm: Chính sách về nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước trong lĩnh vực SDNL TK&HQ; Chính sách về quản lý, phát triển đối với dịch vụ tư vấn năng lượng, kiểm toán năng lượng, đào tạo nhân lực trong lĩnh vực SDNL TK&HQ; Chính sách, quy định về chính sách ưu đãi, công cụ hỗ trợ tài chính cho lĩnh vực SDNL TK&HQ; Chính sách chuyển đổi thị trường và quản lý hiệu suất phương tiện, thiết bị sử dụng năng lượng). Việc sửa đổi được bám sát vào các chủ trương đường lối của Đảng và Nhà nước cũng như các cam kết quốc tế và xu hướng chuyển đổi năng lượng toàn cầu. Ông Nguyễn Hải Dũng - Phó Vụ trưởng Vụ TKNL và PTBV, Bộ Công Thương cho biết: "Việc sửa Luật lần này chúng ta sử dụng Nghị quyết 55/NQ-TW của Bộ Chính trị, Nghị quyết 240/NQ-CP, Nghị quyết 140 của Chính phủ liên quan đến vấn đề về chỉ đạo cho đảm bảo năng lượng quốc gia cũng như làm sao chúng ta có thể hài hòa với các xu hướng đang diễn ra trên thực tế, đặc biệt vấn đề về chuyển đổi xanh cũng như các nội dung liên quan đến vấn đề về quản lý nhà nước, các vấn đề liên quan đến quản lý phương tiện, thiết bị, vật liệu, hay các mô hình quản lý năng lượng trong thời gian sắp tới giữa cơ quan quản lý Nhà nước phối hợp các UBND ở địa phương hoặc các mô hình quản lý nhà nước cho các tập đoàn, tổng công ty và các doanh nghiệp nói chung".

Đánh giá cao các nội dung được sửa đổi, bổ sung vào Luật SDNL TK&HQ lần này, song ông Nguyễn Đình Hiệp, Chủ tịch Hội Khoa học và công nghệ sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả Việt Nam cho rằng, cần có chế tài mạnh hơn để bắt buộc các đối tượng sử dụng nhiều năng lượng phải sử dụng hiệu quả năng lượng thông qua đẩy mạnh áp dụng khoa học công nghệ: "Luật sử dụng lần này thì phải đẩy được việc bắt buộc lên chứ còn phần lớn những giai đoạn trước là chúng ta khuyến khích. Ví dụ trong lĩnh vực công nghiệp thì chúng ta chỉ bắt buộc các cơ sở sử dụng năng lượng trọng điểm áp dụng các biện pháp cụ thể trong TKNL còn phần lớn các doanh nghiệp khác thì tự nguyện áp dụng. Mà các doanh nghiệp trọng điểm thì hiện nay chúng ta mới có khoảng 3.500 cơ sở thôi,. Theo tính toán của Vụ TKNL thì nó chiếm khoảng hơn 40% nhu cầu sử dụng năng lượng trong công nghiệp, còn lại một phần rất lớn chúng ta vấn đề tự do, khuyến khích thôi. Cho nên Bộ luật này chúng ta phải thiết kế làm sao để tăng cường những biện pháp, giải pháp bắt buộc. Nó tương tự như chương trình dán nhãn năng lượng vậy. Đầu tiên chúng ta chỉ khuyến khích cộng đồng sử dụng nhãn năng lượng một cách tự nguyện thôi, nhưng đến bây giờ chúng ta bắt buộc rồi. Mà chương trình này được cho là rất thành công trong bộ luật này . Thì chúng ta sẽ áp dụng theo kiểu như thế, và càng ngày mức độ áp dụng để làm sao đấy các doanh nghiệp công nghiệp hiện tại đang vận hành tại Việt Nam nó chiếm khoảng 70-80% như các nước họ quản lý thì mới được, chứ chúng ta hiện nay mới chỉ quản lý được khoảng 3.500 cơ sở là rất ít. Trong khi mức độ tăng trưởng của các doanh nghiệp công nghiệp trọng điểm này vào khoảng 10-15 % / năm thì số lượng là rất lớn…

Đồng quan điểm này, ông Nguyễn Công Thịnh - Vụ KHCN Bộ Xây dựng nêu dẫn chứng cụ thể: "Tại Điều 5 thì quy định của luật hiện hành là có 5 chính sách thì trong đó có 2 cái khuyến khích 3 cái thì mang tính gọi là thúc đẩy áp dụng. Thế thì cũng đề nghị Ban soạn thảo, Tổ biên tập cân nhắc xem có nên đưa một chính sách mà thực ra trong này mình đã có rồi. Đó là việc kiểm soát hoặc bắt buộc việc tuân thủ quy định về sử dụng NL TK&HQ ít nhất là đối với ông mà sử dụng năng lượng trọng điểm. Thì cái này thực ra mình đã quy định rất chặt và đấy là thể hiện nên có chính sách như vậy để khẳng định chính sách của Nhà nước trong việc kiểm soát đối với các này bởi vì năng lượng hàng hóa đặc biệt mà mình phải kiểm soát đầu vào vấn đề tiêu thụ". 

Các phân tích chỉ ra rằng, nhiều cơ chế, chính sách ưu đãi, khuyến khích trong lĩnh vực SDNL TK&HQ quy định tại Luật còn khoảng trống, hoạt động kiểm toán năng lượng có hiện tượng cạnh tranh không lành mạnh, chất lượng kiểm toán năng lượng còn thấp do chưa được kiểm soát một cách đầy đủ… Đặc biệt, Luật chưa quy định hành lang pháp lý cho việc phát triển thị trường tiết kiệm năng lượng thông qua cơ chế thực hiện các hợp đồng hiệu quả năng lượng theo mô hình ESCO. Ông Võ Quang Lâm – Phó TGĐ Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đề xuất: "Thứ nhất là chúng ta phải quan điểm việc sử dụng tiết kiệm hiệu quả là trách nhiệm, quy định của pháp luật chứ không phải là khuyến khích. Chính vì vậy các nội dung này chúng ta phải nhấn mạnh đây là một giải pháp quan trọng để chúng ta hướng đến xây dựng một nền kinh tế xanh cũng như phát triển bền vững. Thứ hai là tăng cường công tác kiểm toán và nhấn mạnh vai trò của các công ty dịch vụ năng lượng ESCO, thì trong này đã thể hiện, nhưng chúng tôi cũng mong muốn cái việc này chúng ta sẽ  bổ sung, chỉnh lại cho nó rõ ràng trách nhiệm của các bộ, ngành, các địa phương trong việc chúng ta tạo môi trường để các công ty dịch vụ năng lượng có thể thành lập và vận hành được. Thì 2 nội dung đấy chúng tôi rất muốn chúng ta tiếp tục làm rõ trong dự thảo. Ngoài ra, chúng tôi cũng đề nghị là bởi vì luật này mới là luật khung., trong đó có rất nhiều nội dung mà nó liên quan đến các bộ, ngành có tính chất chuyên ngành, đặc biệt là các cơ chế tài chính để cho việc sử dụng năng lượng trở thành một hành lang pháp lý chắc chắn thì tôi cũng đề nghị trong quá trình làm thì Bộ Công Thương kiến nghị Thủ tướng giao cho các bộ, ngành chức năng, đặc biệt là Bộ Tài chính trong việc chúng ta ban hành cái Quỹ sử dụng năng lượng tiết kiệm và các cơ chế tài chính đi theo".

Bà Nguyễn Thị Lâm Giang, Vụ trưởng Vụ Tiết kiệm năng lượng và Phát triển bền vững, Bộ Công Thương nhấn mạnh, mục tiêu chính của Đề xuất sửa đổi một số điều của Luật SDNL TK&HQ là tháo gỡ các rào cản, nâng cao tính thực tiễn, bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất của hệ thống luật pháp trong các hoạt động sử dụng năng lượng, góp phần thực hiện các cam kết quốc tế trong lĩnh vực bảo tồn và SDNL TK&HQ. Bên cạnh đó Luật sửa đổi sẽ hoàn thiện các quy định quản lý hoạt động về SDNL TK&HQ đối với các cơ sở sản xuất công nghiệp, công trình xây dựng; Tăng cường các cơ chế ưu đãi, công cụ hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp đầu tư các dự án về SDNL TK&HQ.

Nhu cầu năng lượng tại Việt Nam tăng trung bình khoảng 7%/năm, riêng nhu cầu về điện tăng trưởng trung bình 9,5%/năm, thậm chí là hai con số để đáp ứng tăng trưởng GDP. Ngành năng lượng Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức lớn để đảm bảo điện cho phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật SDNL TK&HQ và các hoạt động của Chương trình Quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2019-2030 kỳ vọng sẽ góp phần giải quyết khó khăn cho ngành năng lượng, đưa Việt Nam thực hiện lộ trình trung hoà các bon vào năm 2050 theo cam kết tại Hội nghị COP 26../.

PV Nguyên Long