Trong gian khó ấy, bảo hiểm – đặc biệt là bảo hiểm khoản vay – trở thành tấm đệm an sinh giúp nhiều hộ gia đình và doanh nghiệp giữ lại hy vọng, khôi phục sản xuất và nối lại những mắt xích đứt gãy của chuỗi cung ứng.

Những ngày sau bão số 13 Kalmaegi, vùng biển Hòn Mắm (Đắk Lắk, trước đây thuộc thị xã Sông Cầu, Phú Yên) chìm trong một màu xám lạnh. Trên mặt nước lổn nhổn là những mảnh gỗ, lưới, phao – những dấu vết cuối cùng của hàng chục lồng nuôi tôm hùm xanh mà chị Trương Thị Tuyết Vân và gia đình gầy dựng suốt 15 năm. Cơn bão Kalmaegi nghiệt ngã để lại nỗi bàng hoàng và một khoản nợ 500 triệu đồng đến kỳ trả.

“Lồng bè gộp với các hộ khác bị cuốn trôi hết, tôm thương phẩm lẫn tôm giống đều mất sạch… Bây giờ chỉ trông ngân hàng giãn nợ, rồi vay thêm để làm lại. Không thì chẳng biết bấu víu vào đâu,” – chị Vân nghẹn giọng.

Câu chuyện của gia đình chị Vân không phải cá biệt. Dọc dải đất hình chữ S, hàng chục nghìn hộ nông dân từ vùng lúa, vùng rau màu đến những vùng nuôi trồng thủy sản đều lâm vào cảnh tay trắng. Hàng chục nghìn tỷ đồng thiệt hại trong nông nghiệp – riêng siêu bão Yagi năm ngoái đã cướp đi gần 90 nghìn tỷ đồng, một nửa trong số đó là nông nghiệp. Năm nay, bão lũ tiếp nối bão lũ khiến vốn vay của nhiều hộ dân trở thành khoản nợ xấu, dây chuyền sản xuất bị đứt gãy. Người dân loay hoay với câu hỏi: lấy gì để trả nợ, lấy gì để gây dựng lại?

 “Có bảo hiểm, 4 tháng đứng dậy được”

Ông Ngô Minh Phương – Giám đốc điều hành Công ty TNHH Việt Trường, chuyên chế biến xuất khẩu hàng thủy sản có trụ sở tại Hải Phòng cho biết: Nhà xưởng, máy móc, kho nguyên liệu… tất cả đều bị Yagi năm 2024 thổi bay, thiệt hại cả trăm tỷ đồng. Nhưng ông Phương có một “phao cứu sinh” là: bảo hiểm vay vốn và bảo hiểm tài sản.

“Khó khăn thế nhưng chỉ sau 4 tháng, chúng tôi phục hồi được 50% công suất. Nhờ bảo hiểm ABIC tạm ứng bồi thường, chi trả hàng chục tỷ đồng và ngân hàng Agribank giãn nợ, tái cấp vốn, công ty không gục ngã,” – ông Phương chia sẻ.

Điều đáng nói là khi mua bảo hiểm, ông cũng chỉ nghĩ tới mức… phòng thân. Nhưng chính thời khắc thiên tai quật đổ cơ nghiệp, giá trị của bảo hiểm mới hiện lên: đó không chỉ là khoản tiền bồi thường, mà là cơ hội tiếp tục sản xuất, không bị mất đơn hàng, là hàng trăm lao động không bị mất việc làm.

Dù vai trò của bảo hiểm đã được chứng minh bằng thực tế, thị trường bảo hiểm khoản vay vẫn ảm đạm. Bão Yagi gây thiệt hại hàng chục nghìn tỷ đồng, nhưng Bảo hiểm Agribank – đơn vị dẫn đầu về bảo hiểm cho nông nghiệp nông thôn – mới chi trả được gần 200 tỷ đồng. Đợt bão 10–13 vừa qua, khoản chi trả cũng chỉ ở mức trên dưới 100 tỷ đồng do còn quá ít khách hàng tham gia. Khoảng cách ấy phơi bày sự thiếu vắng của tấm khiên phòng vệ cho nông dân và doanh nghiệp.

Ông Đỗ Minh Hoàng – Thành viên HĐQT Bảo hiểm Agribank – phân tích: bảo hiểm khoản vay không chỉ bảo vệ tài sản của người dân doanh nghiệp khi chẳng may xảy ra thiên tai địch họa, các rủi ro khác, mà còn giúp ngân hàng ngăn ngừa nợ xấu, bảo vệ an toàn hệ thống tài chính. “Nếu không có bảo hiểm, chỉ một vùng bị thiên tai nặng cũng có thể kích hoạt nguy cơ đổ vỡ dây chuyền,” ông Hoàng nhấn mạnh.

Chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy gọi bảo hiểm nông nghiệp là “phao cứu sinh”cho nhà nông: Nó bù đắp thiệt hại ngay sau thiên tai; giúp giữ cho khoản vay không biến thành nợ xấu, mở đường vay vốn mới để tái đầu tư; bảo vệ việc làm của lao động nông thôn. Và quan trọng hơn, nó buộc người dân sản xuất tuân thủ quy trình chuẩn, truy xuất nguồn gốc – điều kiện để nông nghiệp Việt Nam bước vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Nhờ bảo hiểm, đứt gãy chuỗi cung ứng nông sản có thể được nối lại nhanh hơn, giảm nguy cơ mất mùa kép – mất sản lượng và mất thị trường. Ông Thủy đúc kết và khuyến nghị cần coi bảo hiểm nông nghiệp là bắt buộc.

Điểm nghẽn lớn nhất: thể chế và khả năng tiếp cận

Mặc dù nhu cầu cấp thiết như vậy, nhưng bảo hiểm nông nghiệp vẫn khó lan tỏa. Chi phí dù là vài phần nghìn trên khoản vay nhưng vẫn là gánh nặng với nông dân vốn mỏng tài chính.

Khung pháp lý lại cứng nhắc: ngân hàng không được hỗ trợ bán sản phẩm bảo hiểm, buộc nông dân sau khi vay vốn ngân hàng, lại phải qua công ty bảo hiểm để mua, tốn chi phí thời gian và công sức đi lại nhiều lần – điều phi lý trong bối cảnh chuyển đổi số và nông dân là đối tượng yếu thế nhất.

Ông Đỗ Minh Hoàng thẳng thắn: “Khung pháp lý hiện hành vô tình khiến người nông dân – vốn đã khó khăn – càng khó tiếp cận bảo hiểm hơn, làm đứt chuỗi giá trị.”

Theo nhiều chuyên gia, giải pháp thúc đẩy thị trường bảo hiểm nói chung và bảo hiểm nông nghiệp nói riêng là nằm ở chính sách: Minh bạch hóa, siết chặt giám sát để ngăn chặn sai phạm. Nhưng phải mở rộng quyền phân phối, đặc biệt cho ngân hàng – nơi nông dân đang vay vốn hằng ngày. Nhà nước cũng nên mở rộng chính sách hỗ trợ một phần phí bảo hiểm để khuyến khích người dân tham gia.

Liên kết chuỗi – và vai trò của bảo hiểm trong bức tranh lớn hơn

Bảo hiểm Agribank đang thúc đẩy mô hình chuỗi liên kết: Agribank – nông dân – ABIC – nhà cung cấp giống/phân bón – nhà vận chuyển – chế biến – xuất khẩu, hình thành một vòng sản xuất – tiêu thụ khép kín. Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao cũng đang đi theo mô hình này: ngân hàng cấp vốn, ABIC cung cấp bảo hiểm theo chuỗi, doanh nghiệp cung cấp đầu vào – bao tiêu đầu ra, các đơn vị khác thu gom phụ phẩm, tạo chu trình sản xuất tuần hoàn, tăng giá trị và bảo vệ môi trường. Trong chuỗi ấy, bảo hiểm giống như mắt xích an toàn, đảm bảo các bên không đứt gãy khi rủi ro ập đến.

Nhìn lại những cơn bão dữ quét qua đất nước trong năm qua, điều xót xa không chỉ là những lồng tôm của chị Vân bị cuốn trôi hay nhà xưởng của doanh nghiệp bị thổi bay. Điều đáng lo nhất là khoảng trống an sinh của hàng triệu hộ gia đình và doanh nghiệp nhỏ chưa được lấp đầy.

Khi khí hậu ngày càng cực đoan, nền nông nghiệp lớn như Việt Nam càng cần một lớp phòng vệ đủ mạnh. Không chỉ để người dân không bị bần cùng hóa sau thiên tai, mà còn để chuỗi cung ứng quốc gia không bị gãy rời, và để nền kinh tế không phải trả giá vì những cú sốc lặp lại.

Bảo hiểm – đặc biệt là bảo hiểm khoản vay – không còn là lựa chọn tùy ý. Đó là thiết chế an sinh thiết yếu, là lá chắn kép bảo vệ cả người dân, doanh nghiệp lẫn hệ thống tài chính.

Vấn đề chỉ còn là chúng ta có sớm tháo gỡ rào cản để tấm lá chắn ấy đến được đúng nơi đang cần nó nhất hay không.

Thanh Trường