Một trong những điểm nổi bật của dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả ((SDNL TK&HQ) được Chính phủ trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 9 Quốc hội khoá 15 là đề xuất thành lập Quỹ thúc đẩy SDNL TK&HQ. Trước những ý kiến còn băn khoăn về việc thành lập cũng như hoạt động của Quỹ này, Cơ quan thẩm tra yêu cầu Ban soạn thảo “cần nghiên cứu quy định rõ ràng, cụ thể và phù hợp hơn, nhất là quy định về thành lập, quản lý, mục tiêu, nhiệm vụ, cơ chế tài chính và sử dụng Quỹ”. Cơ quan soạn thảo dự án Luật khẳng định, Quỹ thúc đẩy SDNL TK&HQ đúng như tên gọi - sẽ là “đòn bẩy” đầu tư, thúc đẩy SDNL TK&HQ, tạo cơ hội chuyển đổi xanh cho doanh nghiệp.

 Tại dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả ((SDNL TK&HQ), theo đề xuất của Bộ Công Thương, Thủ tướng Chính phủ quyết định việc thành lập, tổ chức và hoạt động của Quỹ thúc đẩy SDNL TK&HQ theo hướng xã hội hóa, bảo đảm độc lập về tài chính, không trùng lặp với nguồn thu, nhiệm vụ chi của ngân sách nhà nước và hạn chế việc làm tăng chi phí hoạt động, sản xuất kinh doanh cho doanh nghiệp, cơ sở sản xuất kinh doanh.

Quỹ thúc đẩy SDNL TK&HQ có chức năng cho vay lãi suất ưu đãi, tài trợ, hỗ trợ lãi suất cho các chương trình, dự án, các hoạt động và nhiệm vụ thúc đẩy SDNL TK&HQ. Cơ cấu tổ chức, bộ máy quản lý và điều hành của Quỹ gồm có Hội đồng quản lý, Ban Kiểm soát. Chính phủ quy định nguồn vốn của Quỹ thúc đẩy SDNL TK&HQ. 

Về nguồn vốn hoạt động ban đầu của Quỹ sẽ từ nguồn xã hội hóa theo quy định của pháp luật, dự kiến sẽ thu từ nguồn vốn tài trợ từ các đối tác phát triển như: Ngân hàng Thế giới (WB); Cơ quan hợp tác phát triển Đan Mạch, Liên minh châu Âu… hoặc quỹ từ các tập đoàn đầu tư tư nhân, hoặc có thể lấy từ việc mua bán tín chỉ carbon, trái phiếu xanh… Dự kiến vốn điều lệ của Quỹ thúc đẩy SDNL TK&HQ khoảng 1000 tỷ đồng. Bà Nguyễn Thị Lâm Giang - Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công, Bộ Công Thương thông tin: “Quỹ thúc đẩy SDNL TK&HQ dự kiến sẽ được sử dụng để hỗ trợ cho các doanh  nghiệp cũng như các công ty dịch vụ năng lượng để có thể vay vốn với lãi suất ưu đãi hoặc là bảo lãnh vốn vay để thực hiện các dự án về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, để thay đổi công nghệ cũng như lắp đặt thiết bị để làm tăng hiệu suất năng lượng tại các cơ sở sử dụng năng lượng.”

Quỹ cũng có thể cung cấp các hỗ trợ kỹ thuật thông qua các Công ty dịch vụ năng lượng (ESCO), hỗ trợ đào tạo nâng cao năng lực chuyên gia… Thông qua cơ chế hoạt động, Quỹ sẽ hỗ trợ doanh nghiệp giảm cường độ năng lượng trong sản xuất, kinh doanh nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu.

Ông Hoàng Hải - Giám đốc điều hành Công ty Cổ phần Giải Pháp Công nghệ Việt Nam (VETS) chia sẻ về mô hình ESCO - một giải pháp giúp doanh nghiệp sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, giảm chi phí và bảo vệ môi trường: Mô hình ESCO rất tiềm năng và thành công ở tất cả các thị trường lớn như Mỹ, châu Âu và  thị trường các nước phát triển ở châu Á như Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan… Mô hình ESCO rất thành công vì có rất nhiều doanh nghiệp có nhu cầu cần đầu tư thay thế công nghệ để đầu tư, thay thế công nghệ để sản xuất hiệu quả hơn, tiết kiệm năng lượng hơn và bảo vệ môi trường hơn, nhưng mà người ta không có vốn. Trong khi đó có một số quỹ có vốn và người ta sẵn sàng đầu tư vào việc đó. Và ngoài ra cũng có các nhà sản xuất nữa, người ta cũng muốn đầu tư vào thị trường Việt Nam để họ bán được sản phẩm tốt hơn về tiết kiệm năng lượng hơn, hiệu quả hơn về bảo vệ môi trường, thế nhưng mà người ta không tiếp cận được với các nhà máy có nhu cầu, vì thực ra là rào cản lớn nhất là rào cản về vốn của các doanh nghiệp…

Từ kinh nghiệm quốc tế trong việc thực hành hiệu quả các giải pháp tiết kiệm năng lượng, ông Chu Bá Thi - chuyên gia năng lượng cao cấp của Ngân hàng thế giới (WB) tại Việt Nam đề xuất: "Theo tôi để thúc đẩy thị trường tiết kiệm năng lượng Việt Nam chúng ta cần thực hiện đồng thời 4 giải pháp: Một là xây dựng khung pháp lý và chính sách đủ mạnh để khuyến khích và áp đặt thực hành tiết kiệm năng lượng; rà soát lại các luật, đưa vào các quy định mới, chế tài mới và chính sách mới, đặc biệt là Luật sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Hai là xây dựng các thể chế và tổ chức thực hiện một cách đồng bộ từ Trung ương đến địa phương. Ba là phải nâng cao năng lực một cách toàn diện cho các bên tham gia, từ các cơ quan, địa phương, các Sở Công thương, các đơn vị tư vấn, doanh nghiệp cũng như là tổ chức ngân hàng… Bốn là có cơ chế huy động vốn, tài chính giá rẻ để khuyến khích đầu tư hiệu quả năng lượng, xây dựng các mô hình kinh doanh phù hợp để thúc đẩy thị trường, như mô hình Esco, mô hình cho vay thông qua Quỹ tín dụng, mô hình tài chính cácbon, mô hình buôn bán chứng chỉ tiết kiệm năng lượng… như nhiều nước đã thực hiện".

Theo Bộ Công Thương, việc đề xuất thành lập Quỹ thúc đẩy SDNL TK&HQ không chỉ thể hiện nỗ lực cụ thể trong việc hiện thực hóa các mục tiêu chuyển đổi xanh và phát triển bền vững, mà còn là một bước đi chiến lược nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam trên thị trường quốc tế. Sự đồng thuận bước đầu từ các cơ quan chức năng cho thấy tín hiệu tích cực trong việc tạo lập một cơ chế tài chính mới, hiệu quả và linh hoạt để hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư đổi mới công nghệ, tối ưu hóa sử dụng năng lượng. Đây sẽ là nền tảng quan trọng góp phần hiện thực hóa các cam kết quốc tế về khí hậu, đồng thời thúc đẩy tăng trưởng kinh tế gắn liền với bảo vệ môi trường trong giai đoạn tới../.

 Tham khảo kinh nghiệm quốc tế:

Tại Thái Lan, từ năm 1992, Chính phủ Thái Lan đã thành lập Quỹ Tiết kiệm năng lượng (Energy Conservation Promotion Fund – ENCON Fund) theo Luật Quản lý Năng lượng, do Bộ Năng lượng quản lý. Quỹ được tài trợ từ thuế nhiên liệu và có nguồn thu ổn định, đảm bảo khả năng đầu tư dài hạn vào các chương trình tiết kiệm năng lượng và năng lượng tái tạo. ENCON hoạt động như một quỹ xoay vòng và hỗ trợ đa dạng: Bao gồm: Tài trợ không hoàn lại cho nghiên cứu, thí điểm công nghệ mới; Hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp đầu tư vào nâng cấp hiệu suất năng lượng; Hỗ trợ đào tạo và nâng cao nhận thức cộng đồng về sử dụng năng lượng hiệu quả. Tính minh bạch và quy trình thẩm định rõ ràng đã giúp ENCON trở thành một trong những mô hình quỹ hiệu quả nhất khu vực châu Á. Quỹ cũng hợp tác với ngân hàng thương mại, tổ chức tài chính quốc tế để đồng tài trợ các dự án quy mô lớn.

Tại Hoa Kỳ, ngay từ thập niên 1990, nhiều bang tại Hoa Kỳ như California, New York, Massachusetts đã thành lập các Quỹ Năng lượng Sạch (Clean Energy Funds) với nguồn tài chính ổn định từ thuế năng lượng hoặc phụ phí trên hóa đơn điện. Điểm nổi bật là quỹ không phải một thực thể hành chính cồng kềnh, mà được ủy quyền cho các tổ chức bán công hoặc phi lợi nhuận điều hành theo mô hình quản trị minh bạch, độc lập. Tại California, quỹ năng lượng sạch hàng năm đầu tư hàng tỷ USD cho các chương trình cải thiện hiệu suất sử dụng năng lượng trong các tòa nhà công cộng, trường học, doanh nghiệp nhỏ và các hộ gia đình có thu nhập thấp. Cơ chế hoạt động theo hình thức đồng tài trợ, bảo lãnh tín dụng và hoàn vốn từ tiết kiệm thực tế, giúp các chương trình vừa có hiệu quả kinh tế, vừa đảm bảo công bằng xã hội.

Chính phủ Đức vận hành nhiều quỹ và chương trình tài chính hỗ trợ hiệu quả năng lượng thông qua các thể chế như KfW (Ngân hàng tái thiết Đức) và BAFA (Văn phòng Liên bang về Kinh tế và Kiểm soát Xuất khẩu). Các quỹ này không chỉ cung cấp vốn vay ưu đãi cho doanh nghiệp và hộ gia đình, mà còn tài trợ một phần không hoàn lại cho các dự án đổi mới công nghệ tiết kiệm năng lượng.

Đặc biệt, chương trình "Quỹ Cải tạo Tòa nhà" đã tài trợ cho hàng triệu hộ dân nâng cấp hệ thống sưởi, cửa sổ, cách nhiệt và lắp đặt thiết bị thông minh, với tỉ lệ hỗ trợ lên tới 40% chi phí đầu tư. Ngoài ra, gói tín dụng hiệu quả năng lượng do KfW cấp cho doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) đã tạo điều kiện triển khai nhiều dự án tiết kiệm năng lượng mà không cần thế chấp tài sản lớn../.