Bắc Kinh từng được biết đến là một trong những thành phố ô nhiễm nhất thế giới với khói bụi dày đặc và chất lượng không khí luôn ở mức báo động. 2013 là năm xảy ra “ngày tận thế không khí” ở Bắc Kinh, khi tỷ lệ bụi mịn PM2.5 đạt mức 900 microgram/m3, cao gấp 90 lần khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Bầu trời thành phố thường xuyên bị phủ một lớp khói mù xám xịt, tạo ra không khí ngột ngạt, khó thở và độc hại. Sự việc đã gióng hồi chuông cảnh báo với Bắc Kinh, khiến chính quyền thành phố phát động một chiến dịch quy mô nhằm “giành lại màu xanh cho bầu trời”.

Đến năm 2021, tức là 11 năm sau khi phát động chiến dịch, Bộ trưởng Sinh thái và Môi trường Trung Quốc khi đó đã khẳng định “Màu xanh của Bắc Kinh đã dần trở thành bình thường mới”. Điều đó cho thấychiến dịch chống ô nhiễm của thành phố này đã thành công. Tuy nhiên, thành phố tiếp tục đặt mụa tiêu xa hơn khi mới đây ông Lý Thiên Vĩ, quan chức của Bộ Sinh thái và Môi trường Trung Quốc cho biết Bắc Kinh tiếp tục nỗ lực để chấm dứt tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng vào năm 2025 này.

Phóng viên Bích Thuận - thường trú Đài TNVN tại Trung Quốc cho biết,  số liệu mới nhất từ Sở Sinh thái và Môi trường thành phố cho thấy, trong 2 tháng đầu năm nay, nồng độ PM2.5 tại Bắc Kinh chỉ còn 26,8 microgam/m3, giảm 29,5% so với cùng kỳ năm trước, đạt mức thấp nhất cùng kỳ trong lịch sử. Thành phố này đã có tới  54 ngày chất lượng không khí tốt, chiếm tới 91,5%.

Trước đó, trong năm 2024, Bắc Kinh cũng có tới 290 ngày chất lượng không khí tốt, tăng 19 ngày so với năm 2023, chiếm 79,2% tổng số ngày trong năm. Đây là năm có số ngày chất lượng không khí tốt nhiều nhất kể từ khi có dữ liệu ghi chép. Số ngày ô nhiễm nặng giảm mạnh, chỉ còn 2 ngày. Nồng độ bụi mịn PM2.5 giảm đã được thể hiện hết sức trực quan bằng số ngày trời xanh trong ở Bắc Kinh.

Kinh nghiệm cho các đô thị đang phát triển

Có thể nói, kể từ khi Bắc Kinh chính thức “tuyên chiến” với PM2.5 năm 2013, 4 chỉ số ô nhiễm chính là nồng độ PM2.5, PM10, nitơ dioxide (NO2) và sulfur dioxide (SO2) đã lần lượt giảm 65,9%, 50%, 57,1% và 88,7% vào năm 2024.

Những kết quả mà Bắc Kinh giành được là rất đáng khích lệ. Để làm được điều này, trước tiên cần phải xây dựng một kế hoạch chi tiết theo từng giai đoạn với những công cụ chính sách hữu hiệu. Bắc Kinh đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách, triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó giai đoạn 2013-2017 tập trung xử lý nguồn phát thải công nghiệp và đốt than; giai đoạn 2018-2020 đẩy mạnh giải quyết vấn đề ô nhiễm từ phát thải giao thông.

Trong giai đoạn 2013-2017, hàng loạt doanh nghiệp gây ô nhiễm đã phải chuyển đổi dây chuyền, công nghệ sản xuất theo hướng xanh, sạch, thân thiện với môi trường; những doanh nghiệp vừa và nhỏ tiêu hao nhiều tài nguyên, hiệu quả chưa cao bị loại khỏi thị trường. Các hoạt động đốt than, mà chủ yếu là đốt than nhiệt hóa hệ thống cung cấp khí sưởi đã được chuyển đổi theo hướng sử dụng năng lượng sạch là dùng điện.

Ngay trong giai đoạn này, chất lượng không khí của thành phố đã được cải thiện rõ rệt. Nồng độ bụi mịn PM2.5 giảm 35,6% so với năm 2013; số ngày ô nhiễm nặng giảm 60%.

Sau giai đoạn này, Trung Quốc, đặc biệt là Bắc Kinh chính thức bước vào giai đoạn tiến hành “Cuộc chiến bảo vệ bầu trời xanh”. Trong 3 năm của giai đoạn này, Bắc Kinh đã tập trung giải bài toán giao thông vận tải kiểm soát khí thải.

Theo đó, vận tải hàng hóa được điều chỉnh từ đường bộ sang đường sắt, nâng cao tỷ trọng vận chuyển đường sắt đối với các nhóm mặt hàng có khối lượng lớn như vật liệu xây dựng, ô tô, hóa chất...; đẩy mạnh chuyển đổi ô tô chạy xăng sang ô tô năng lượng mới đối với các loại xe như xe tải dưới 4,5 tấn cung cấp dịch vụ vệ sinh môi trường, bưu chính, xe taxi, xe chở cán bộ công nhân viên, xe buýt. Tính đến hết năm 2024, số lượng xe cơ giới của Bắc Kinh là 7,882 triệu chiếc, trong đó xe năng lượng mới hơn 1 triệu chiếc. Trong năm 2025, các loại xe trong khu vực công cộng như xe buýt, xe vệ sinh và taxi về cơ bản sẽ đều là xe năng lượng mới.

Ngoài ra, thành phố còn siết chặt quản lý, kiểm tra và loại bỏ những ô tô có lượng khí thải cao; mở rộng phạm vi Khu phát thải thấp (LEZ) từ vành đai 6 ra toàn thành phố; yêu cầu các đơn vị hành chính sự nghiệp, doanh nghiệp nhà nước từng bước và tiến tới loại bỏ hoàn toàn ô tô chạy xăng. Việc thiết lập LEZ được đánh giá là một trong những sáng kiến và công cụ quan trọng của Bắc Kinh nhằm giảm ô nhiễm và nâng cao chất lượng không khí trong những ranh giới địa lý xác định.

Việc kiểm soát bụi đường và từ các công trình thi công cũng được Bắc Kinh coi trọng. Thành phố này đã phân cấp quản lý, áp dụng công nghệ mới “xả, quét, rửa và thu gom” cát bụi đối với hàng chục nghìn tuyến đường, thiết lập hệ thống quan trắc tải lượng bụi đường ở hàng nghìn tuyến phố và các công trường. Phát huy vai trò giám sát trực quan và thông minh của nền tảng giám sát bụi bằng video thống nhất trên toàn thành phố đối với các dự án xây dựng và công trường quy mô. Các bãi đất cũng được che đậy cẩn thận mỗi khi thi công hoặc các bãi đất trống sẽ được phủ xanh bằng các loại cây cỏ.

Ngay từ năm 2018, Bắc Kinh đã ra quy định yêu cầu các công trình thi công thực hiện nghiêm túc yêu cầu “sáu 100%” về rào chắn, che chắn chất xếp vật liệu, đào đất ướt, làm cứng mặt đường, vệ sinh xe ra vào, vận chuyển kín xe chở đất, cũng như thực hiện “ba bảo đảm” (sạch sẽ, trật tự, mỹ quan) cho đoạn mặt đường dài 100m ở hai bên lối ra dự án.

Hiện nay, Bắc Kinh vẫn đang xây dựng các tuyến tàu điện ngầm, song phần lớn các công trường này đều được thi công khép kín do sử dụng lán kết cấu thép kết hợp với màng mái che, vừa giúp giảm bụi và gần như không có tiếng ồn, giảm tác động đến cuộc sống của cư dân xung quanh, vừa khiến việc thi công không bị gián đoạn, đảm bảo hiệu quả an toàn và tiến độ thi công dự án.

Những thành công của Bắc Kinh không chỉ đến từ nỗ lực của riêng địa phận thủ đô. Khu vực Bắc Kinh-Thiên Tân-Hà Bắc và các vùng lân cận luôn là một trong những khu vực ô nhiễm nhất Trung Quốc. Do vậy, phối kết hợp liên vùng với Thiên Tân, Hà Bắc hay Nội Mông... trong xử lý ô nhiễm không khí, cũng giúp các thành quả bảo vệ bầu trời xanh của thành phố được bền vững hơn.

Việc xây dựng cơ chế phối hợp, đề ra các tiêu chuẩn thống nhất và cách ứng phó khẩn cấp chung cũng như chia sẻ thông tin đã cải thiện đáng kể chất lượng không khí trên toàn khu vực. Theo tính toán, việc tăng cường phối hợp giữa các địa phương trong việc xử lý ô nhiễm không khí, nhất là hỗ trợ về vốn và kỹ thuật cho việc đào thải các lò đốt than, xử lý ô nhiễm từ xe cơ giới, xây dựng nền tảng dữ liệu chia sẻ về chất lượng không khí… đã đóng góp tới 23% trong thành tích xử lý ô nhiễm không khí của toàn thành phố. Nồng độ PM2.5 trung bình hàng năm trên toàn vùng Bắc Kinh-Thiên Tân-Hà Bắc cũng đã giảm gần 25% trong giai đoạn 2013-2017.

Bộ Sinh thái và Môi trường Trung Quốc thừa nhận, vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức để đạt được mục tiêu kiểm soát tỷ lệ số ngày ô nhiễm môi trường nghiêm trọng trở lên trên phạm vi toàn quốc xuống dưới 1% trong năm 2025. Tuy nhiên, nói như ông Lý Thiên Uy, quan chức bộ này, thì “khi điều kiện khách quan không thuận lợi, con người sẽ phải làm việc chăm chỉ hơn.”