Khác với đầu lân Nam Bộ chịu ảnh hưởng người Hoa, đầu sư tử Bắc Bộ mang đậm dấu ấn sáng tạo người Việt, đặc biệt là đôi lông mày cá chép - biểu tượng của nền văn minh lúa nước. Sau nhiều biến động của thời gian, hình ảnh này ngày càng mai một và dễ bị nhầm lẫn. Lần này, dưới sự nghiên cứu và phục dựng của nhà nghiên cứu mỹ thuật Kevin Vương, dựa trên tư liệu từ Bảo tàng Pháp và Viện Viễn Đông Bác Cổ Việt Nam, đầu sư tử Bắc Bộ bằng mây tre, giấy dó, sơn ta đã được phục dựng một cách sống động và chân thực.
Nói về hành trình phục dựng đầu sư tử cổ, anh Kevin Vương, Nhà nghiên cứu Mỹ Thuật và văn hoá độc lập cho biết: “Khi tôi tiếp cận với những tư liệu, hình ảnh của Pháp lưu trữ về Tết Trung thu Việt Nam thời Đông Dương những năm 1930, 1940, thấy khâm phục những món đồ chơi dân gian mà các cụ nghệ nhân Việt Nam thời đó đã làm, rất đẹp, có tinh thần. Rất tiếc bây giờ những món đồ chơi truyền thống thủ công đấy đã mai một và thay bằng đồ chơi nhựa, mong muốn của tôi là muốn khôi phục lại những món đồ chơi dân gian. Về tư liệu, từ các kho lưu trữ của nước ngoài về Việt Nam cũng khá ổn, nhưng phần thực hành rất khó. Bây giờ không ai làm những đầu sư tử ấy nữa, để tìm được người thợ buộc khung đấy đã rất vất vả rồi, cũng phải đi đến phố cổ Hà Nội và xuống các làng nghề Hà Đông, Hà Tây, Nam định, tìm được người làm cũng rất khó. Có những thời điểm, tôi ở nước ngoài thì việc làm từ xa gần như không khả thi, nên thử nghiệm rất nhiều và sai rồi bỏ đi rất nhiều. Khi làm việc được sát sao với các nghệ nhân thì mới ra được đầu sư tử như bây giờ.”
Sau nhiều thời gian nghiên cứu và thử nghiệm, rất nhiều phiên bản đầu sư tử Bắc Bộ đã ra đời, từ kích thước lớn, trung bình đến nhỏ xinh đã được giới thiệu đến công chúng tại triển lãm “Trăng ta” (Đình Kim Ngân 42-44 Hàng Bạc) trong tết trung thu năm nay. Đặc biệt sự kiện còn mang tới màn trình diễn múa sư tử đặc sắc của ông Nguyễn Xuân Hiển (78 tuổi) ở Phương Bản, xã Phụng Châu, Phường Chương Mỹ, Hà Nội. Đầu sư tử trình diễn tiết mục này được làm từ năm 1932 và gìn giữ qua nhiều thế hệ tại Phương Bản, xã Phụng Châu.
Ấn tượng với nét vẽ cầu kỳ và hoa văn tinh xảo trên đầu sư tử cổ, bạn Ninh Thị Nhân Văn, phường Thanh Liệt, Hà Nội chia sẻ: “Trước đấy, bọn mình đã có một dự án liên quan đến ứng dụng đầu sư tử. Đây là lần đầu tiên bản thân mình được tiếp xúc trực tiếp với đầu sư từ lâu đời như thế và được tận mắt chứng kiến nghệ nhân múa sư tử. Mình cảm thấy có sự kết nối giữa bản thân với cả những người đi trước. Cái đầu sư tử này rất nặng trong khi nghệ nhân đã hơn 70 tuổi rồi nhưng vẫn múa rất sung.”
Tham quan trưng bày "Trăng ta", bạn Trần Bảo Khánh, sinh viên Trường Khoa học xã hội và nhân văn cho biết, những phiên bản đầu sư tử từ to đến nhỏ đều rất đẹp và độc đáo: “Em thấy nó đẹp và rất sát với bản gốc, giống với đầu tư cổ và khi làm loại bé như này cũng là cách hay để tiếp cận với nhiều người hơn, cũng là cách để giáo dục về lòng yêu thích di sản đến mọi người. Đây là một dự án rất tốt và em nghĩ sẽ có sự lan tỏa rất lớn trong cộng đồng đối với những người bạn trẻ cũng như những người yêu di sản nói chung. Được trưng bày trong không gian giữa lòng phố cổ như vậy thì khách tham quan du lịch nước ngoài cũng như Việt Nam thì em nghĩ đây là cách rất hiệu quả để quảng bá về đầu tư từ này đến với mọi người.”
Việc phục dựng kết cấu của đầu sư tử cổ không dễ dàng, đòi hỏi nhà nghiên cứu phải tìm hiểu chuyên sâu, kỹ càng từ các tư liệu lịch sử cũng như hành trình thực hành cùng các nghệ nhân. Đánh giá cao quá trình nghiên cứu cũng như sự nỗ lực của Kevin Vương, Tiến sỹ, nhà nghiên cứu Trần Hậu Yên Thế cho rằng: "Với một nhà nghiên cứu thị việc đòi hỏi cũng như trăn trở là tính nguyên gốc của di sản. Chúng ta biết rằng, di sản được trao truyền và biến đổi về nhu cầu tìm ra tính nguyên gốc của di sản Việt Nam thực sự cấp thiết. Chúng ta quá hiểu sự biến đổi lịch sử của Việt Nam trong 100 năm lại đây, chiến tranh rồi đứt gãy về văn hóa, văn tự, không còn được liên tục và bị thất tán về nguồn gốc. Rõ ràng việc như ban Kevin đang làm, sang tận Pháp, vào tận kho của bảo tàng và để tìm hiểu hoàn toàn là tiền của các bạn. Tôi nghĩ rất trân trọng và với góc độ di sản học, chúng ta phải làm trên nhiều phương diện nữa, nhiều hiện vật nữa mà nhiều ngành nghề nữa lấy cả tranh đông hồ cũng như thế.”
Ít ai biết, mô hình đầu sư tử truyền thống cao 6m trên sân khấu tại Vietnamese Concert của ca sĩ Hoàng Thùy Linh vào mùa trung thu năm 2023 có sự góp sức của nhà nghiên cứu Kevin Vương và dự án “Trăng ta”. Khi ấy, hình tượng đầu sư tử tinh xảo với màu sắc rực rỡ đã mang đến ấn tượng mạnh với khán giả.
Tiếp nối hành trình lan toả vẻ đẹp hình tượng đầu sư tử Bắc Bộ đến với công chúng, mùa trung thu năm nay, anh Kevin Vương cùng dự án “Trăng ta” sẽ tổ chức nhiều workshop trải nghiệm làm đầu sư tử phiên bản mini cho các bạn nhỏ tại Đình Kim Ngân cũng như đầu sư tử cổ sẽ được trình diễn tại Lễ rước đèn “Đêm hội Trăng Rằm” quanh phố đi bộ Hồ Gươm vào ngày 3/10 (tức 12/8 âm lịch) sắp tới./.
Bình luận