Loạt bài: "Trả lại không gian cho những dòng" - Bài 2: "Phía sau cơn lũ" (30/10/2025)

Thứ ba, 18:04, 04/11/2025

VOV1 - Nhiều người đặt câu hỏi vì sao các tỉnh, thành phố như Thái Nguyên, Bắc Ninh, Lạng Sơn, Cao Bằng, Hà Nội... lại xảy ra trận lụt nghiêm trọng, lớn nhất hàng chục năm qua như vậy? Có phải lỗi hoàn toàn do thiên tai, hay do những lỗ hổng, những “vùng trũng” trong tư duy và phương cách trị thủy?

Từ trung tâm thành phố đến những miền quê ven sông Cầu, nỗi ám ảnh kinh hoàng của người dân khi nhớ về đợt mưa lũ lịch sử vẫn còn đó. Dọc triền đê của xã Hợp Thịnh, tỉnh Bắc Ninh, những bao cát vẫn xếp chồng lổn nhổn, nặng trĩu bùn đất. Chỗ đất sạt giờ đã được vá tạm, nhưng dấu vết của dòng nước hung dữ vẫn hằn rõ trên từng thớ đất loang lổ.

Các kết quả đo đạc thủy văn đã nói lên tính chất cực đoan hiếm thấy của đợt thiên tai vừa qua. Hoàn lưu bão số 11 đi sâu vào đất liền đã gây ra vùng mưa rất lớn cho các tỉnh, thành phố, đặc biệt lưu vực sông Cầu, sông Thương…, địa hình dốc, sông hẹp và uốn lượn khiến nước thoát chậm, gây ngập lụt nghiêm trọng.

Thông thường, khi mưa lớn ở thượng nguồn, các hồ chứa thủy điện, thủy lợi có thể điều tiết, giảm ngập cho vùng hạ lưu. Tuy nhiên, lưu vực sông Cầu gần như không có công trình điều tiết đủ lớn để làm giảm bớt “sức mạnh” của dòng lũ. Vì thế, khi lượng mưa kỷ lục xuất hiện, áp lực của dòng nước dồn thẳng xuống vùng hạ lưu, khiến nhiều tuyến đê không còn đủ sức chống đỡ... Đáng nói là, phần lớn các tuyến đê này vốn đã được xây dựng từ lâu, với tiêu chuẩn thiết kế cũ. Thực tế đó đặt ra câu hỏi: Liệu rằng hệ thống phòng thủ thiên tai được xây dựng theo “kịch bản dự báo cũ” có đủ sức ứng phó với “tình hình mới”?

Quá trình đô thị hóa nóng, chưa tính đến kiểm soát thiếu kiểm soát cũng là tác nhân làm giảm khả năng “chống đỡ” của nhiều địa phương trước thiên tai. Khi những đồng ruộng, ao, hồ bị san lấp “nhường chỗ” cho phố xá, nhà cửa; khi những “túi chứa nước” bị xóa sổ, dòng chảy tự nhiên bị bó hẹp thì mỗi đợt mưa bão đều có thể trở thành “phép thử” khắc nghiệt đối với “sức chịu đựng” của hạ tầng đô thị.

Quy hoạch bị phá vỡ, các hoạt động kinh tế, dân sinh lấn sâu vào không gian tự nhiên – nơi vốn có chức năng thoát lũ, giảm lũ thì chính con người đã tự thu hẹp “lá chắn” bảo vệ mình. Đó cũng là hệ quả của việc quản lý thiếu chủ động, chính quyền chưa có những quyết sách kịp thời và hiệu quả để giảm thiểu rủi ro cho người dân.