Việt Nam là quốc gia biển với hơn 3.260 km bờ biển, diện tích vùng biển trên 1 triệu km² và hệ thống ngư trường rộng lớn, giàu tiềm năng. Ngành thủy sản được xác định là một trong sáu ngành kinh tế biển then chốt, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, bảo đảm sinh kế cho hàng triệu ngư dân và khẳng định chủ quyền quốc gia trên biển. Trong bối cảnh đó, lực lượng Kiểm ngư giữ vai trò nòng cốt trong thực thi pháp luật thủy sản, chống khai thác bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU), đồng thời tham gia bảo vệ chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán quốc gia trên các vùng biển Việt Nam.
Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, chế độ, chính sách đối với lực lượng Kiểm ngư hiện nay vẫn còn nhiều bất cập, chưa tương xứng với tính chất đặc thù, mức độ nguy hiểm và yêu cầu nhiệm vụ được giao. Việc xây dựng và hoàn thiện chính sách đối với Kiểm ngư vì vậy trở thành yêu cầu cấp thiết, phù hợp với chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước và đòi hỏi từ thực tiễn quản lý ngành thủy sản.
Thách thức từ bối cảnh quốc tế và trong nước
Trên bình diện quốc tế và khu vực, tình hình Biển Đông tiếp tục diễn biến phức tạp, các hành vi xâm phạm vùng biển, cản trở hoạt động khai thác hợp pháp của ngư dân Việt Nam vẫn xảy ra. Cùng với đó, việc Ủy ban châu Âu (EC) áp dụng “thẻ vàng” đối với thủy sản khai thác của Việt Nam từ năm 2017 đã và đang tạo áp lực lớn đối với hoạt động xuất khẩu, uy tín quốc gia và công tác quản lý nghề cá.
Trong nước, nghề cá Việt Nam phát triển nhanh nhưng thiếu kiểm soát đồng bộ, số lượng tàu cá vượt quá khả năng khai thác bền vững của nguồn lợi. Tính đến tháng 10/2025, cả nước có hơn 80.000 tàu cá từ 6m trở lên, trong khi trữ lượng nguồn lợi thủy sản suy giảm rõ rệt. Ý thức chấp hành pháp luật của một bộ phận ngư dân chưa cao, tình trạng khai thác sai vùng, sử dụng ngư cụ cấm, hủy diệt nguồn lợi vẫn diễn ra tại nhiều địa phương. Những yếu tố này đặt ra yêu cầu ngày càng cao đối với lực lượng Kiểm ngư trong công tác tuần tra, kiểm tra, kiểm soát và xử lý vi phạm trên biển.
Vai trò và đặc thù của lực lượng Kiểm ngư
Theo Luật Thủy sản năm 2017, Kiểm ngư là lực lượng chuyên trách của Nhà nước, thực hiện nhiệm vụ thực thi pháp luật thủy sản và các điều ước quốc tế có liên quan trên toàn bộ các vùng biển Việt Nam. Sau hơn 10 năm thành lập và hoạt động, hệ thống Kiểm ngư đã được kiện toàn từ Trung ương đến địa phương, hiện diện tại 21 tỉnh, thành phố ven biển.
Lực lượng Kiểm ngư đảm nhiệm khối lượng công việc lớn, phạm vi hoạt động rộng, điều kiện làm việc đặc biệt khó khăn và nguy hiểm. Kiểm ngư viên và thuyền viên tàu Kiểm ngư thường xuyên làm việc dài ngày trên biển, trong môi trường sóng gió, thời tiết khắc nghiệt, tiềm ẩn nhiều rủi ro về tai nạn, va chạm, xung đột khi xử lý vi phạm. Bên cạnh nhiệm vụ chuyên ngành thủy sản, Kiểm ngư còn tham gia tìm kiếm cứu nạn, phòng chống thiên tai, hỗ trợ ngư dân và phối hợp bảo vệ chủ quyền biển đảo.
Bất cập trong chế độ, chính sách và hệ lụy từ thực tiễn
Mặc dù có vai trò đặc biệt quan trọng, song chế độ, chính sách đối với lực lượng Kiểm ngư hiện nay chưa đầy đủ và thiếu tính ổn định. Việc tạm ngưng nhiều chế độ phụ cấp theo Nghị định số 12/2020/NĐ-CP đã ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống, thu nhập và tâm lý của kiểm ngư viên, thuyền viên. Thực tế cho thấy, chỉ trong giai đoạn 2021–2022 đã có 22% thuyền viên tàu Kiểm ngư xin nghỉ việc, gây khó khăn cho công tác duy trì lực lượng và thực thi nhiệm vụ trên biển.
So sánh với các lực lượng thực thi pháp luật khác có tính chất nhiệm vụ tương đồng như Cảnh sát biển, Kiểm lâm, Hải quan, chế độ đãi ngộ đối với Kiểm ngư còn thiếu sự tương xứng và đồng bộ. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến việc thu hút, giữ chân nhân lực chất lượng cao mà còn tiềm ẩn nguy cơ làm suy giảm hiệu quả quản lý nhà nước về thủy sản và công tác chống khai thác IUU.
Hoàn thiện chính sách – đầu tư cho phát triển bền vững
Trên cơ sở các nghị quyết, kết luận của Trung ương, Bộ Chính trị và Chính phủ về cải cách chính sách tiền lương, hoàn thiện thể chế và phát triển bền vững kinh tế biển, việc khôi phục và hoàn thiện các chế độ, chính sách đối với lực lượng Kiểm ngư là cần thiết và có cơ sở pháp lý vững chắc. Các đề xuất về phụ cấp thâm niên nghề, phụ cấp trách nhiệm theo nghề, phụ cấp ưu đãi nghề và phụ cấp độc hại, nguy hiểm không chỉ phù hợp với tính chất đặc thù của công việc mà còn bảo đảm sự công bằng, tương quan với các lực lượng thực thi pháp luật khác.
Mặc dù việc triển khai chính sách có thể làm tăng chi ngân sách nhà nước, song đây là khoản đầu tư cần thiết cho lực lượng thực thi pháp luật trên biển. Hiệu quả lâu dài mang lại là nâng cao năng lực quản lý nghề cá, bảo vệ nguồn lợi thủy sản, giảm thiểu thiệt hại kinh tế từ khai thác bất hợp pháp, đồng thời củng cố niềm tin của ngư dân và xã hội đối với lực lượng Kiểm ngư.
Hoàn thiện chính sách đối với lực lượng Kiểm ngư không chỉ là yêu cầu về bảo đảm quyền lợi cho người lao động mà còn là giải pháp chiến lược nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật thủy sản, góp phần tháo gỡ “thẻ vàng” IUU, bảo vệ nguồn lợi và phát triển bền vững ngành thủy sản Việt Nam. Trong bối cảnh mới, việc kịp thời ban hành và triển khai các chính sách phù hợp đối với Kiểm ngư sẽ tạo nền tảng quan trọng để ngành thủy sản phát triển hiện đại, hội nhập và có trách nhiệm, gắn với bảo vệ vững chắc chủ quyền biển đảo của Tổ quốc.
Tạ Minh Phương
Trưởng phòng Tổ chức và Xây dưng lực lượng,Cục Thuỷ sản và Kiểm ngư
Bình luận