Nghe âm thanh tại đây:

Báo cáo của Bộ Công Thương cho thấy, hiện nay tổng công suất đặt nguồn điện trong hệ thống điện quốc gia (theo trạng thái tham gia thị trường điện) đạt 89.920MW, trong đó có 118 nhà máy điện trực tiếp tham gia chào giá trên thị trường điện, với tổng công suất đặt là 34.080MW, chiếm tỷ lệ 38.4%; Công suất các nhà máy điện gián tiếp tham gia thị trường điện là 35.494.4MW, chiếm 39%; Nhà máy thủy điện đa mục tiêu và phối hợp là 8.802MW (gần 10%); Nhập khẩu 2.302MW ( 3%) và BOT là 9.241.6MW (hơn 10%).

Theo ông Trịnh Quốc Vũ - Phó Cục trưởng Cục Điện lực, Bộ Công Thương, sau hơn 13 năm vận hành và phát triển, hiện nay thị trường điện Việt Nam đang ở cấp độ “thị trường bán buôn điện cạnh tranh” với những thành quả đáng ghi nhận, như: Từng bước tăng cạnh tranh, minh bạch và công khai; Giá điện từng bước phản ánh theo cơ chế thị trường, quy luật cung cầu; Tạo động lực nâng cao hiệu quả sản xuất - kinh doanh của các đơn vị phát điện; Giảm chi phí, tối ưu phân bổ nguồn lực, góp phần ổn định giá điện và góp phần bảo đảm cung cấp điện; Từng bước tạo được sự tin tưởng của các nhà đầu tư, các thành viên tham gia thị trường điện và hình thành một môi trường cạnh tranh năng động hơn trong ngành điện.

Mặc dù vậy, trong quá trình vận hành thị trường điện Việt Nam cũng đã bộc lộ nhiều thách thức, trong đó, đáng kể là cơ chế vận hành thị trường chưa thật sự hoàn thiện; Hạ tầng truyền tải, phân phối và cơ chế điều tiết giá còn chưa đồng bộ và chưa được điều chỉnh kịp thời; Các yếu tố thị trường chưa phản ánh đầy đủ chi phí và rủi ro; Sự phát triển nhanh của năng lượng tái tạo và các dạng nguồn điện mới đặt ra yêu cầu cao hơn về cân bằng cung - cầu, ổn định hệ thống và điều hành thị trường linh hoạt, hiện đại.

Ông Trịnh Quốc Vũ - Phó Cục trưởng Cục Điện lực, Bộ Công Thương nhìn nhận: "Có lẽ chúng ta cần phải rà soát, đánh giá và điều chỉnh thiết kế thị trường, đó là làm sao tạo ra được tín hiệu để thu hút được các nhà đầu tư. Bởi vì mục tiêu của thị trường là tạo ra được môi trường cạnh tranh bình đẳng, minh bạch, qua đó giúp cho các doanh nghiệp nâng cao được hiệu quả sản xuất kinh doanh điện, đồng thời phải tạo ra một tín hiệu giá điện phản ánh đúng nhu cầu của thị trường, thông qua đó là các nhà đầu tư có thể tự tin, mạnh dạn để đầu tư vào các nguồn điện mới tham gia thị trường điện".

Nghị quyết số 70/NQ-TW của Bộ Chính trị về đảm bảo an ninh năng lượng Quốc gia đã khẳng định việc khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia phát triển ngành điện. Cùng với đó, phải phát triển thị trường điện cạnh tranh, cải cách cơ chế giá điện bởi đây là yêu cầu, xu hướng tất yếu, khách quan, không thể đảo ngược.

Ông Craig Mickle - chuyên gia Úc - tác giả chính của báo cáo kỹ thuật P4I “Nâng cao năng lực cạnh tranh của thị trường điện tại Việt Nam” nhìn nhận, sự phát triển của thị trường điện cạnh tranh tại Việt Nam cho đến nay đã chứng kiến sự tham gia ngày càng tăng của khu vực tư nhân vào lĩnh vực sản xuất điện dưới hình thức các nhà sản xuất điện độc lập (IPP), nhưng vẫn chưa thể khuyến khích đầu tư tư nhân vào các khâu khác của chuỗi cung ứng. Sự tham gia của năng lượng tái tạo bị hạn chế - khi quy định yêu cầu các nguồn năng lượng tái tạo không phải thủy điện chào giá ở mức 0 đồng/kWh - làm giảm sự tham gia trực tiếp của họ vào thị trường bán buôn, vì họ chủ yếu nhận được các khoản thanh toán công suất và phụ thuộc vào các Thỏa thuận mua điện (PPA)…

Ông Craig Mickle nhấn mạnh, rào cản lớn nhất là giá điện đang được quản lý chặt chẽ. Hiện tại Việt Nam còn thiếu cơ chế rõ ràng cho các tín hiệu đầu tư theo thị trường và quản lý rủi ro cho cả người mua và người bán: "Chúng tôi cũng quan sát thấy những câu chuyện từ các nhà máy phát điện đã tham gia thị trường (kể cả ở Anh hay một số quốc gia) thì câu chuyện liên quan tới tính toán về giá cả, rồi đặc biệt là mức giá thấp có thể đảm bảo chi cho việc vận hành hay không; rồi khả năng cho việc tính toán một bức tranh tổng thể các chi phí được đảm bảo như thế nào - nhất là trong bối cảnh mà chúng ta cũng sẽ cần phải tính đến việc kích hoạt cho thị trường bán lẻ khi được mở ra, và chắc chắn nó sẽ là cơ sở để chúng ta tính toán các nguồn như vậy. Cho nên tôi nghĩ rằng các nguyên nhân chính mà tôi sẽ đề xuất đó là chúng ta hãy cố gắng giảm bớt những rào cản của thị trường hiện nay để thực hiện đúng theo nguyên tắc vận hành thị trường. Nó đòi hỏi chúng ta sẽ phải nhận diện và quản lý được các rủi ro, nhận diện được những tác động của các bên tham gia vào thị trường, đặc biệt là đáp ứng nhu cầu để đảm bảo mức giá cạnh tranh và thúc đẩy quá trình phát triển kinh tế xã hội của đất nước..."

Đánh giá cao nỗ lực của Việt Nam trong vận hành thị trường điện cũng như các khuyến nghị từ các chuyên gia tại Hội thảo, chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu năng lượng và tăng trưởng xanh cho rằng việc điều chỉnh các quy định liên quan đến thị trường điện là vấn đề quan trọng đặt ra trong thời gian tới: "Chúng ta có thể thấy rõ ràng là việc xây dựng thị trường điện nhằm hai mục tiêu quan trọng: Thứ nhất là trong ngắn hạn thì chúng ta sẽ đảm bảo được tính hiệu quả, tính tối ưu trong việc huy động cũng như về mặt giá cả; Nhưng trong dài hạn chúng ta phải làm sao để những cơ chế, những quy định nó phải tạo ra những động lực để thu hút được đầu tư cho nguồn điện. Và câu chuyện về cải thiện cũng như điều chỉnh lại các quy định liên quan đến thị trường điện là cực kỳ quan trọng trong thời gian tới, bởi vì chúng ta nhìn thấy những thách thức về thị trường điện trong giai đoạn tới có rất nhiều khác biệt so với giai đoạn mà khi chúng ta xây dựng lộ trình về thị trường điện".

Trong bối cảnh bảo đảm an ninh cung cấp điện với nhiều yêu cầu, yếu tố mới, việc rà soát, đánh giá và cập nhật lộ trình phát triển thị trường điện Việt Nam là nhiệm vụ hết sức cần thiết. Đây không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà còn là bước đi chiến lược nhằm phát triển thị trường điện lành mạnh, thực sự hiệu quả, góp phần đáp ứng yêu cầu tăng trưởng kinh tế 2 con số của đất nước trong thời gian tới.

Đại diện Cục Điện lực - Bộ Công Thương cho biết, đang phối hợp chặt chẽ với Đại sứ quán Úc tại Việt Nam, các đơn vị tư vấn, các tập đoàn năng lượng cùng chuyên gia trong và ngoài nước để đánh giá toàn diện quá trình triển khai thị trường điện, làm rõ những kết quả đạt được, hạn chế, nút thắt, và đề xuất lộ trình phát triển giai đoạn tới, để chính thức vận hành thị trường điện bán lẻ cạnh tranh từ ngày 01/01/2027../.

Nguyên Long