Lễ hội làng Noi, Cổ Nhuế, Hà Nội vào tháng 2 âm lịch có lẽ là Lễ hội làng to nhất mà tôi từng được chứng kiến.
Ngày hội làng, vợ chồng tôi đợi đoàn rước kiệu rồng rắn đi qua từ chùa Sùng Quang xuống chùa Anh Linh. Khỏi phải nói không khí hồ hởi hiếm có của con dân Cổ Nhuế - Kẻ Noi. Chả gì cũng là kỷ niệm 995 năm Kẻ Noi được mang tên chữ là Cổ Nhuế cơ mà. Hầu như nhà nào ở ven đường cũng bày tỏ lòng thành với không ít gửi gắm vào những mâm cỗ, hương án trang trọng, khói hương nghi ngút muôn vẻ, muôn hình. Tôi để ý thấy nhiều nhà có bánh dầy, chè kho (vàng và nâu). Nhà nhà mừng vui, người người hoan hỷ. Rằng hay thì thật là hay mà vẫn có cái gì đó băn khoăn, sao chả nhà ai có món bánh rán tiến Vua trong mâm lễ.
Giở lại cuốn “Thần tích - Thần sắc, thôn Viên, Hoàng, Trù, Đống” lưu tại Viện Thông tin Khoa học xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam thì thấy có ghi từ xa xưa, bánh rán là một trong những đồ cúng tế chính thức trong các lễ trọng của Cổ Nhuế.
Trong cuốn Lịch sử cách mạng xã Cổ Nhuế (có mô tả đất đai, thổ nhưỡng Cổ Nhuế không chỉ phù hợp trồng các loại lúa quý mà còn trồng màu nhiều loại ngon đặc biệt như nếp cái hoa vàng, khoai lang trứng gà, ngô nếp, mía tím, các loại đỗ… Bánh rán được làm chủ yếu từ gạo nếp (làm vỏ), đỗ xanh (làm nhân), đường mía (bao ngoài)
Trong cuốn tiểu thuyết “Đội gạo lên chùa” của cố nhà văn Nguyễn Xuân Khánh in năm 2011 có nói đôi chút về một loại bánh rán gọi là bánh rán tiến vua ở ngôi làng ven đô trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp. Cụ quê gốc Cổ Nhuế. Bố tôi là trưởng họ Nguyễn (thôn Đống, Cổ Nhuế) đời thứ 16 cũng khá quan tâm về lịch sử, văn hoá làng. Cụ cũng đã nhiều dịp nói chuyện với cố nhà văn Nguyễn Xuân Khánh về một số phong tục của làng. Nhưng điều đáng nói hơn là bố tôi đã “đạo diễn kiêm diễn viên chính” của món bánh rán đặc biệt (Cụ cũng gọi là bánh rán tiến Vua) mà tôi được tham gia từ gần 40 năm trước (một kỷ niệm thật quý giá với tôi).
Bố tôi đích thân chỉ đạo làm bánh rán tiến vua trong một dịp quan trọng của gia đình như sau: Trước hết là giã gạo, rây ra bột thật mịn với tỷ lệ hai nếp một tẻ. Sau đó bố bảo anh em ra ngõ vặt một rổ xảo lá duối. Lúc đó cổng nhà tôi còn cây duối to, lá duối khá ròn, quả lấm tấm vàng như hạt ngô to, chúng tôi chỉ biết chặt cành duối lấy gỗ đẽo quay và nhấm nháp quả duối chứ chưa biết dùng lá duối làm gì bao giờ. Lá duối xanh, không sâu được rửa sạch, cho vào cối giã nhỏ, chế chút nước vào rồi vắt ra được bát nước xanh xanh đem trộn với bột được nắm to hơn quả bưởi, dẻo mà không dính. Bố đặt cái nồi gang to lên bếp, đổ hơn nửa phạng mỡ rán từ mấy cân thịt lợn mua bằng phiếu tăng gia để giành đã lâu. Chờ mỡ nóng già thì dàn “quả bưởi” mỏng ra như cái thớt nhỏ, dày khoảng 2cm, đặt cân vào giữa nồi, ngập mỡ, đun nhỏ lửa. Bột cứ phồng lên lại lấy đũa chọc xuống. Cứ chọc lên chọc xuống đến lúc thấy bột chín vàng, phồng như cái bánh đa nướng thì vớt ra để vào cái sàng cho róc mỡ. Mùi nếp, mùi mỡ thơm ngậy, bọn trẻ đã thèm lắm, có đứa nuốt nước bọt không giấu được. Lúc này, bố mới rưới mật mía pha chút mạch nha lên. Cái bánh to gần bằng lòng mâm đồng, bột rán màu vàng sẫm, bóng nhoáng mỡ lợn, màu nâu nhễ nhại của mật, mùi thơm ngào ngạt mang lại cảm nhận chưa từng có cho các giác quan. Bố bảo bánh này xưa gọi là bánh tiến vua, có thể để cả tháng được, cũng là một món truyền thống của làng. Trông thế mà rất giòn, khi ăn chỉ cần bẻ bằng tay.
Giờ thì ở Cổ Nhuế, nhiều hủ tục phải bỏ nhưng nhiều truyền thống quý rất cần được quan tâm chắt lọc, lưu giữ. Các món quý hiện nay có mác “tiến vua” ngày càng xuất hiện nhiều trong văn hoá và thương mại. Truyền thuyết của Cổ Nhuế hiện được ghi lại cũng chỉ nói là khi Đông Chinh Vương (hoàng tử thứ ba của Lý Thái Tổ) đi đánh trận qua làng thì các bô lão mang bánh trái ra cung cấp cho đội quân. Khi Ngài thắng trận trở về cũng lại mang bánh trái ra khao quân. Bánh rán tiến vua với mật, mỡ, nếp, tẻ vừa có nhiều chất, vừa là đồ khô dễ mang theo, để được lâu (không có nhân nên lâu thiu), dễ sử dụng mà dùng ăn đường thì quá tốt rồi. Tôi không có cứ liệu để nói cụ thể loại bánh này tiến vua thế nào? Và loại bánh rán như mô tả trên đây cũng chả nhìn thấy ở đâu nữa. Làng cũng chả còn mấy cây duối nữa nhưng “công nghệ làm bánh ” như đã nói thì thiết nghĩ cũng chả khó gì.
Nghĩ lạc quan ra, biết đâu từ ý tưởng này sẽ khôi phục lại được một món quốc hồn quốc tuý truyền thống, rồi có doanh nghiệp làm bánh rán tiến vua ra đời… cũng là thiết thực góp phần xây dựng, giữ gìn nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc theo chủ trương của Đảng chăng? Rồi món này được nâng lên thành văn hoá phi vật thể gắn với truyền thống của mảnh đất nghìn năm tuổi cũng nên?
Nguyễn Huy Bằng
Bình luận