“Trở về cội nguồn”

"Chúng tôi rất hân hạnh được gặp lại những đồng hương người Tày, Nùng, Thái.

"Đây thực sự là một buổi biểu diễn tuyệt vời, nó đã mang lại cho tôi cảm giác như được trở về cội nguồn của mình - điều mà tôi đã kiếm tìm suốt nửa thế kỷ qua. Tôi rất biết ơn vì điều đó". 

Lời chia sẻ xúc động của một khán giả Việt kiều sau buổi trình diễn ở Trung tâm Văn hoá Việt Nam, Quận 13, thủ đô Paris của nước Pháp khiến những người có mặt trong khán phòng không khỏi rưng rưng. Ở tuổi xế chiều, bà nghẹn ngào khi được thấy không gian bàn thờ then, mâm lễ vật, cỗ hoa, cỗ én tái hiện trước mắt; lắng nghe câu hát Then, tiếng đàn Tính trầm bổng như bay từ núi rừng Đông Bắc thân thuộc, theo dọc dài đất nước đến với sông Seine, tháp Eiffel nơi Paris hoa lệ. Đây là lần thứ 2 nghệ thuật diễn xướng Then  đến với nước Pháp. Sau lần đầu tiên năm 2017, chương trình lần này quy tụ đông đảo nghệ nhân từ Cao Bằng, Lạng Sơn tới Quảng Ninh, các làn điệu Then phong phú hơn, mang đặc trưng độc đáo của từng vùng. NSND Triệu Thủy Tiên, NNƯT Nguyễn Văn Thọ, nghệ sĩ Nguyễn Văn Bách và các nghệ nhân Tô Đình Hiệu, Chu Văn Minh, Phạm Thị Thảo và Trịnh Thị Nguyệt đã có 3 đêm trình diễn tại Nice và Paris, tham gia các hoạt động giao lưu văn hoá để mang đến cho công chúng những giá trị đặc sắc và chân thực nhất từ Di sản thực hành Then của các dân tộc Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam. 

Đưa câu then bay xa 

Anh Tô Đình Hiệu kể lại, anh rất vinh dự khi được trình diễn các làn điệu Then mang giá trị văn hoá đặc trưng của quê hương Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh. "Đầu tiên tôi có hơi hoang mang 1 chút vì không biết khán giả có cảm nhận được không. Tâm niệm phải diễn với tất cả tình yêu đối với văn hoá của dân tộc, khi gảy đàn, cất tiếng hát Then lên, tôi thực sự đã cảm nhận được sự đón nhận của khán giả Pháp. Đầu tiên họ im lặng lắng nghe, khi kết thúc tiết mục diễn của mình thì đã có những tràng pháo tay vang dội kéo dài cùng những lời tán thưởng, đặc biệt là có cả những giọt nước mắt của kiều bào người Tày tại Pháp. Họ bày tỏ rằng, họ chưa bao giờ nghĩ rằng sẽ được nghe Then ở trên đất Pháp". 

Sau khi được nghe Then trên đất Pháp, có một người Pháp tìm về đất Việt. Bà Dominique De Miscault, Chủ tịch Hiệp hội Tinh hoa Việt Nam (L’Association Parfums du Vietnam) tại Cộng hòa Pháp – đơn vị góp công đầu để đưa Then “vượt trùng dương” đã đến với huyện Bình Liêu, tỉnh Quảng Ninh. Bà lựa chọn mảnh đất này cũng bởi quá ấn tượng trước lời kể của anh Tô Đình Hiệu về quê hương mình. Lần này, nhà văn người Pháp được tham dự nghi lễ Then chính tại bản làng, giữa núi rừng, qua giọng hát ngân vang, chắc nịch của cụ Vi Thị Mè, thầy then nay đã 114 tuổi: "Chính sự nhiệt tình của các bạn giới thiệu quảng bá về văn hoá, như đã từng giới thiệu với tôi ở Nice và Paris, đã đưa tôi tới đây. Tôi luôn mong muốn khám phá nền văn hoá khắp nơi trên thế giới và rất vui mừng khi được đến tận nơi để chứng kiến. Những nghệ nhân này rất tuyệt vời, màn diễn xướng của họ cuốn hút tôi từng những giây phút qua." 

Đáp lại lời mong mỏi của người bạn Pháp rằng sẽ có thêm nhiều người yêu văn hoá biết đến Then, biết đến mảnh đất nơi biên cương vùng Đông Bắc, anh Tô Đình Hiệu, với cương vị là Giám đốc Trung tâm Truyền thông - Văn hóa huyện Bình Liêu chia sẻ, đó cũng chính là nỗ lực của Bình Liêu nhiều năm qua. Từ “mạch ngầm” nơi bản làng, Then được đưa vào truyền dạy trong các lớp học, thành lập các CLB theo hướng bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống. Đã có những Liên hoan hát Then đàn Tính thường niên, các lễ hội văn hoá nơi mà câu Then người Tày góp cùng câu ca người Dao, Sán Chỉ... 

Huyện Bình Liêu cũng đã hoàn thành Đề án, tổ chức hội thảo khoa học “Bảo tồn và phát huy diễn xướng Then trong bối cảnh phát triển du lịch cộng đồng”, coi việc phục vụ du lịch cộng đồng là một hoạt động, giải pháp cụ thể để Then “bay xa” hơn. NNƯT Hoàng Thị Viên (thị trấn Bình Liêu, huyện Bình Liêu) nay gần 70 tuổi vẫn tích cực dạy hát then và tham gia biểu diễn tại các dịp lễ hội, chương trình giao lưu nghệ thuật trong và ngoài tỉnh Quảng Ninh chia sẻ: Khách du lịch bốn phương đến Bình Liêu, yêu cầu chúng tôi trình diễn những bài hát then, chúng tôi hát cả then cổ, then mới, mọi người rất hứng thú. Các cháu cũng bảo: Bà dạy chúng con với, chúng con rất thích những làn điệu then này.

Hiện nay, Bình Liêu đang duy trì 12 CLB hát Then, đàn Tính tại 6 xã, thị trấn; cũng như vừa cho ra mắt CLB Văn hoá dân gian các dân tộc huyện Bình Liêu, bao gồm cả đội văn hoá dân tộc Tày. CLB đã thử nghiệm nhiều đêm nghệ thuật bao gồm hát Then, trình diễn trang phục truyền thống, trình diễn ẩm thực… tại các homestay phục vụ cho du khách. Then Tày Bình Liêu từ bản làng đến với “kinh đô ánh sáng”, nay du khách muôn phương lại tìm đến đây, cùng đắm chìm trong không gian di sản, cùng cảm nhận những nét văn hoá Việt Nam độc đáo giữa rừng quế, rừng hồi./.

Trường Giang/VOV Đông Bắc